Czerniak
Czerniak to jedna z najbardziej agresywnych i niebezpiecznych postaci nowotworów złośliwych. Wywodzi się z melanocytów — komórek barwnikowych — i najczęściej rozwija się na skórze, zwłaszcza w miejscach narażonych na promieniowanie UV. Może jednak występować także w obrębie błon śluzowych (np. jamy ustnej, odbytu, sromu) oraz w gałce ocznej. Charakteryzuje się szybkim wzrostem i dużą skłonnością do wczesnych przerzutów, głównie do węzłów chłonnych, płuc oraz mózgu.
Najczęściej dotyka osób rasy kaukaskiej, szczególnie tych o jasnej karnacji i skłonności do oparzeń słonecznych. W Polsce czerniak nadal stanowi mniejszy odsetek nowotworów skóry, jednak jego zachorowalność dynamicznie rośnie — podwaja się co około 10 lat.
W przypadku czerniaka kluczowa znaczenie ma profilaktyka, regularna samokontrola skóry oraz wczesne wykrycie, gdyż czerniak w początkowym stadium jest niemal całkowicie wyleczalny poprzez chirurgiczne usunięcie zmiany.
Wybierz interesujący Cię dział, aby dowiedzieć się więcej:
Epidemiologia
Polska należy do krajów o niskiej częstości zachorowań na czerniaka — stanowi on zaledwie 2% wszystkich noworozpoznanych nowotworów. Jednak w ciągu ostatnich 20 lat wskaźnik ten systematycznie wzrastał — średnio o około 3% rocznie. Choroba dotyka osób w każdym wieku. Przed 40. rokiem życia występuje rzadziej, ale jednocześnie jest jednym z najczęściej występujących nowotworów wśród młodych dorosłych (w wieku 20–39 lat). Po 40. roku życia częstość zachorowań systematycznie rośnie osiągając szczyt po 65 roku życia.
Etiologia i czynniki ryzyka
Czerniak rozwija się z komórek barwnikowych skóry, które wytwarzają melaninę w odpowiedzi na promieniowanie UV. Choć ma działanie ochronne, to długotrwała ekspozycja na promieniowanie UVA i UVB może uszkadzać te komórki, prowadząc do rozwoju nowotworu, zwłaszcza u osób szczególnie narażonych.
Metody zapobiegania
Prewencja zachorowania na czerniaka obejmuje szeroki zakres działań. Najistotniejsze obejmują: ochronę skóry przed promieniowaniem UV oraz regularne badanie w poszukiwaniu niepokojących zmian.
Objawy czerniaka
Czerniak rozwija się w obszarze istniejących znamion skórnych, ale może też rozwinąć się na skórze niezmienionej. Należy zwrócić uwagę na wszystkie zmiany, w szczególności dotyczące znamion pigmentowych, a w przypadku jakichkolwiek niepokojących objawów — zgłosić się na konsultację lekarską.
Diagnostyka czerniaka skóry
W diagnostyce czerniaka stosuje się szereg badań. O ich wykorzystaniu w każdym przypadku decyduje lekarz po zebraniu szczegółowego wywiadu i przeprowadzeniu całościowego badania skóry.
Podstawowym badaniem jest badanie dermoskopowe, które pozwala na różnicowanie zmian łagodnych od złośliwych. Kolejnym krokiem jest biopsja wycinająca. W przypadku podejrzenia przerzutów wykonywane są dodatkowe badania — USG regionalnych węzłów chłonnych i zaawansowane badania obrazowe.
Diagnostyka czerniaka oka
W ocenie klinicznej guzów wewnątrzgałkowych kluczowy jest szczegółowo zebrany wywiad, badanie w lampie szczelinowej oraz badanie dna oka. Okulista podczas badania obejrzy dokładnie ciało szkliste, tarczę nerwu wzrokowego, naczynia krwionośne, obwodową część siatkówki oraz plamkę żółtą i na tej podstawie podejmie decyzję o dalszych badaniach i leczeniu.
Leczenie czerniaka skóry
Podstawą leczenia czerniaka złośliwego jest doszczętne wycięcie zmiany, choć w przypadku bardziej zaawanasowanej choroby stosowane mogą być również inne metody terapeutyczne, takie jak radioterapia, leczenie miejscowe lub leczenie systemowe.
Leczenie czerniaka błony naczyniowej oka
Leczenie czerniaka błony naczyniowej oka dobiera się indywidualnie, w zależności od wielkości i lokalizacji guza. W przypadku mniejszych zmian stosuje się metody zachowawcze, takie jak radioterapia, laseroterapia czy leczenie chirurgiczne z zachowaniem widzenia. Większe i naciekające guzy wymagają leczenia radykalnego. Znaczenie leczenia systemowego jest mniejsze, ze względu na jego ograniczoną skuteczność.
Postępowanie po leczeniu czerniaka skóry
Schemat badań kontrolnych po zakończeniu leczenie czerniaka skóry i błon śluzowych powinien być dopasowany do indywidualnej sytuacji pacjenta i zależy od stopnia zaawansowania nowotworu w momencie jego rozpoznania oraz ryzyka jego nawrotu. Ryzyko nawrotu jest największe w ciągu pierwszych 3–4 lat od diagnozy, jednak może on nastąpić nawet to 10 latach. Szczególnie ważne są regularne badania lekarskie (fizykalne i dermoskopowe) oraz edukacja pacjentów i samobadanie skóry, które pozwalają na wczesne wykrycie nawet 60% nawrotów.
Postępowanie po leczeniu czerniaka oka
Częstotliwość i rodzaj badań kontrolnych po leczeniu czerniaka błony naczyniowej oka zależna jest od stopnia zaawansowania choroby w chwili rozpoznania, metod leczenia oraz obecności innych czynników ryzyka. Czas wolny od objawów choroby jest bardzo zróżnicowany i waha się od kilku miesięcy do wielu lat. Podczas badań kontrolnych szczególną uwagę należy zwrócić na późne powikłania po leczeniu zachowawczym oraz przerzuty odległe, które występują nawet u 70% pacjentów.
Rehabilitacja
Rehabilitacja odgrywa ograniczoną rolę u pacjentów po leczeniu czerniaków złośliwych. Obejmuje przede wszystkim opiekę psychoonkologiczną oraz działania wspierające, mające na celu kontrolę niepożądanych efektów leczenia. Fizjoterapia natomiast może być pomocna w radzeniu sobie z powikłaniami leczenia czerniaka skóry — unieruchomieniem blizny i obrzękiem limfatycznym po usunięciu węzłów chłonnych.
Pamiętaj, że każdy przypadek zdrowotny wymaga indywidualnej oceny
Informacje zawarte w Kompendium mają charakter ogólny i nie stanowią profesjonalnej porady medycznej. Każdy przypadek wymaga indywidualnej oceny — w razie wątpliwości, pytań lub potrzeby uzyskania szczegółowych wyjaśnień, skonsultuj się z lekarzem prowadzącym. To on najlepiej zna Twoją sytuację i pomoże dobrać rozwiązania odpowiednie dla Ciebie.
W przypadku dodatkowych pytań należy zwrócić się do lekarza. Porad i wsparcia udzielają też organizacje działające na rzecz pacjentów.