Diagnostyka czerniaka oka

Czerniak oka w wielu przypadkach nie daje żadnych objawów we wczesnym stadium, dlatego może zostać wykryty dopiero podczas rutynowego badania okulistycznego. W artykule wyjaśniamy, jakie badania są wykonywane w celu rozpoznania czerniaka oka. Opisane są zarówno podstawowe badania okulistyczne, jak i bardziej zaawansowane metody obrazowania, które pomagają dokładnie ocenić zmianę i zaplanować leczenie.

Jak wygląda podstawowe badanie okulistyczne?

W przypadku pojawienia się jakichkolwiek niepokojących objawów konieczna jest wizyta u okulisty. Czerniak błony naczyniowej oka może zostać zdiagnozowany podczas rutynowego badania okulistycznego, które obejmuje:

• Badanie okulistyczne przedniego odcinka gałki ocznej w lampie szczelinowej
  Badanie pozwala na szczegółową ocenę przednich struktur oka. Używając lampy szczelinowej można zbadać spojówkę, twardówkę, rogówkę, przednią komorę wypełnioną cieczą wodnistą, tęczówkę, soczewkę i przednią część ciała szklistego.
• Badanie dna oka po poszerzeniu źrenicy 
  Preferowaną metodą jest oftalmoskopia pośrednia, która pozwala wykryć zmiany w gałce ocznej, takie jak odklejanie siatkówki, jaskrę bądź zapalenie nerwu wzrokowego.

Oba badania wykonywane są po rozszerzeniu źrenicy, co powoduje nieostrość widzenia i nadwrażliwość na światło przez kilka godzin po badaniu. Po badaniu nie wolno prowadzić samochodu, dlatego warto przyjechać z osobą towarzyszącą, a w dniach o dużym nasłonecznieniu należy mieć ze sobą okulary przeciwsłoneczne.

Dodatkowe badania w diagnostyce czerniaka oka

W przypadku podejrzenia czerniaka oka, okulista może zlecić także dodatkowe badania obrazowe, które pozwolą na dokładniejsze zobrazowanie guza i określenie jego wielkości, lokalizacji i stopnia zaawansowania:

• Ultrabiomikroskopię, czyli badanie ultrasonograficzne przedniego odcinka gałki ocznej, ciała rzęskowego oraz przedniej części naczyniówki, wykorzystujące sondę emitująca ultradźwięki. Badanie przeprowadza się po znieczuleniu rogówki. Przed badaniem należy zmyć makijaż i zdjąć soczewki kontaktowe, a po badaniu możliwe jest nieco zamglone widzenie.
• Ultrasonografię tylnego odcinka gałki ocznej, która nie wymaga specjalnego przygotowania. Badanie wykonywane jest przy zamkniętych powiekach, więc nie wymaga rozszerzania źrenicy.  Zaobserwowanie grzybiastego guza jest typową cechą czerniaka błony naczyniowej.
  Optyczną koherentną tomografię (OCT), która pozwala na dokładną ocenę siatkówki oraz nerwu wzrokowego pod kątem zmian chorobowych, często niewidocznych przy standardowym badaniu okulistycznym. Badanie wykorzystujące wiązkę światła podczerwonego, które umożliwia wykonanie skanów danego obszaru oka. Jest nieinwazyjne i bezbolesne, które nie wymaga specjalnego przygotowania.
• Gonioskopię, czyli badanie kąta przesączenia, które wykonuje się, gdy zachodzi podejrzenie, że zmiana zajmuje lub dochodzi do kąta przesączania. 
  Badanie wykonuje się po znieczuleniu rogówki, na której powierzchnię zakłada się gonioskop. Przed badaniem należy zdjąć soczewki kontaktowe i usunąć makijaż, a w trakcie nie należy wykonywać gwałtownych ruchów i przestrzegać poleceń lekarza. Bezpośrednio po nim może wystąpić zamglone widzenie.

Dodatkowe badania wykonywane w razie wątpliwości diagnostycznych mogą obejmować: angiografię fluoresceinową, angiografię indocyjaninową, tomografię komputerową oczodołów, rezonans magnetyczny oczodołów oraz autofluorescencję.

Biopsja guza – kiedy jest konieczna i jakie są ryzyka?

Ostateczne rozpoznanie czerniaka oka potwierdza biopsja, czyli pobranie próbki tkanki guza do  badania histopatologicznego. Jej wykonanie budzi wiele kontrowersji ze względu na zwiększenie ryzyka uogólnionego rozsiewu oraz wysoki odsetek wyników fałszywie negatywnych, wskazujących na brak choroby pomimo rozwijającego się nowotworu.

Badania całego ciała – w poszukiwaniu przerzutów

Ze względu na wczesny rozsiew nowotworu i ryzyko przerzutów raka na inne narządy, nawet te  skrajnie oddalone, wykonuje się również dodatkowe badania innych obszarów ciała, przede wszystkim badania obrazowe jamy brzusznej, w szczególności wątroby.

[1] Rutkowski P, Wysocki PJ, Kozak K, Nasierowska-Guttmejer A, Jeziorski A, et al. Wytyczne postępowania diagnostyczno-terapeutycznego u chorych na czerniaki.  Warszawa: Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie — Państwowy Instytut Badawczy. 2021.https://nio.gov.pl/wp-content/uploads/2024/01/Wytyczne-postepowania-diagnostyczno-terapeutycznego-u-chorych-na-czerniaki.pdf
[2] National Comprehensive Cancer Network. NCCN Clinical Practice Guidelines in Oncology (NCCN Guidelines®). Melanoma: Uveal. (Version 1.2024) [Internet]. 2024 [20.07.2024]. https://www.nccn.org/professionals/physician_gls/pdf/uveal.pdf
[3] Wheater M, Coupland S, Damato B, Evans H, Fenwick S, Khaoja L, et al. Uveal Melanoma. Full guideline. Updated 2023 [Internet]. Melanoma Focus; 2023 [05.08.2024]. https://melanomafocus.org/wp-content/uploads/2023/11/Full-UM_Guideline-updated-2023.pdf
[4] DeVita VT, Lawrence TS, Rosenberg SA. Devita, Hellman, and Rosenberg's cancer : principles and practice of oncology. Twelfth edition. Philadelphia: Wolters Kluwer; 2023.