Epidemiologia

Czerniak to jeden z najgroźniejszych nowotworów skóry, który może szybko się rozwijać i dawać przerzuty. Choć w Polsce występuje rzadziej niż inne nowotwory, liczba zachorowań rośnie. W tym tekście przedstawiamy najnowsze dane o zachorowalności i śmiertelności, grupy ryzyka, a także rzadziej występujące typy czerniaka — w błonach śluzowych i w oku.

Czerniak w Polsce — rzadki, ale groźny

Polska należy do krajów o niskiej częstości zachorowania na czerniaka skóry — stanowi on zaledwie 2% wszystkich nowotworów złośliwych diagnozowanych. Tym samym plasuje się w drugiej dziesiątce najczęściej diagnozowanych nowotworów (w 2022 zajmował 12. miejsce). Podobnie jak w innych krajach, tak i w Polsce w ciągu ostatnich dwóch dekad obserwowano systematyczny wzrost zachorowań, średnio o 3% rocznie. Prawdopodobnie wiąże się to ze zwiększoną świadomością społeczną oraz poprawą wykrywalności i raportowania. W ostatnich latach (2017–2022) wzrost ten wyhamował, a współczynniki zachorowalności utrzymywały się na dość stałym poziomie. W latach 2020–2021 zaobserwowano zachwianie tego stabilizacyjnego trendu, najprawdopodobniej wywołane przez pandemię COVID-19. W 2022 roku liczba zarejestrowano łącznie 4 028 nowych zachorowań — nieznacznie mniej wśród mężczyzn (1 925 przypadków; 45% wszystkich zachorowań) niż wśród kobiet (2 103 przypadków; 55% wszystkich zachorowań). Oznacza to, że jedna na 10 tys. osób zachoruje na czerniaka.

Kto choruje najczęściej? Wiek i płeć a ryzyko czerniaka

Choroba dotyka osób w każdym wieku, chociaż przed 40. rokiem życia występuje rzadziej — około 13% wszystkich zachorowań na czerniaka skóry występuje w tej grupie wiekowej, a jednocześnie jest on jednym z najczęściej występujących nowotworów wśród młodych dorosłych (w wieku 20–39 lat). Od 40. roku życia częstość zachorowań systematycznie rośnie — 75% wszystkich zachorowań dotyczy osób w wieku 50 lat i starszych — osiągając szczyt po 60 roku życia — 60% przypadków czerniaka skóry występuje w tej grupie wiekowej. Mediana wieku zachorowania jest podobna dla obu płci i wynosi około 63 lat. 

Śmiertelność wśród chorych — dlaczego czerniak jest niebezpieczny

Czerniak rośnie w bardzo szybkim tempie, szczególnie jeżeli jest już zaawansowany, dlatego w przypadku tego nowotworu śmiertelność wynosi około 40 proc. Jest ona wyższa wśród mężczyzn — w 2022 roku z powodu czerniaka zmarło w Polsce 1 343 osób, w tym 710 mężczyzn (53% wszystkich zgonów z powodu czerniaka skóry) oraz 633 kobiet (47% wszystkich zgonów z powodu czerniaka skóry).

Czerniak błon śluzowych — trudny do wykrycia, trudny do leczenia

Chociaż czerniaki skóry stanowią ponad 95% wszystkich czerniaków, to ten typ nowotworu może również występować, choć bardzo rzadko, w innych lokalizacjach. Czerniaki błony śluzowej stanowią około 1% wszystkich czerniaków (w Polsce rocznie notuje się kilkadziesiąt zachorowań rocznie) — i najczęściej występują w rejonie głowy i szyi, przewodu pokarmowego (zazwyczaj w okolicy odbytu) oraz narządów moczowo-płciowych (głównie okolice sromu i pochwy). Dotyczą przede wszystkim osób starszych (średni wiek zachorowania wynosi około 70 lat) i częściej dotykają kobiet niż mężczyzn.

Przebieg choroby jest bardzo agresywny i wiąże się ze złym rokowaniem. Szacuje się, że 20% czerniaków błon śluzowych diagnozowanych w stadium rozsiewu (stopień IV). Jednocześnie około 40% z nich jest bezbarwnych, podczas gdy w skórze jest to mniej niż 10% przypadków. U większości chorych przerzuty odległe występują pomimo radykalnego zabiegu chirurgicznego. Całkowite 5-letnie przeżycie w przypadku czerniaka błony śluzowej wynosi tylko 25%.

Czerniak oka — rzadka, ale poważna postać nowotworu

Czerniaki błony naczyniowej oka, chociaż stanowią najczęściej diagnozowany pierwotny wewnątrzgałkowy nowotwór złośliwy u dorosłych, występują równie rzadko. W 2021 roku nowotwory oka stanowiły 0,3% wszystkich nowotworów w Polsce (ok. 500 przypadków), z czego około 75% to czerniaki błony naczyniowej.

[1] Wojciechowska U, Barańska K, Miklewska M, Didkowska JA. Cancer incidence and mortality in Poland in 2020. Nowotwory. Journal of Oncology 2023;73(3):129-145. DOI: https://doi.org/10.5603/NJO.2023.0026
[2] Rutkowski P, Wysocki PJ, Kozak K, Nasierowska-Guttmejer A, Jeziorski A, et al. Wytyczne postępowania diagnostyczno-terapeutycznego u chorych na czerniaki [Internet].  Warszawa: Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie –  — Państwowy Instytut Badawczy; 2021 [02.05.2024].https://nio.gov.pl/wp-content/uploads/2024/01/Wytyczne-postepowania-diagnostyczno-terapeutycznego-u-chorych-na-czerniaki.pdf