Postępowanie po leczeniu czerniaka oka

Czerniak oka to rzadki, ale poważny nowotwór, który wymaga długiej i regularnej kontroli nawet po zakończeniu leczenia. Czas bez objawów choroby może być bardzo różny – niektórzy pacjenci pozostają zdrowi przez wiele lat, u innych mogą szybko pojawić się przerzuty. Dlatego tak ważne są regularne badania kontrolne, które pomagają wykryć ewentualne nawroty choroby lub jej późne powikłania. Poniżej przedstawiamy, jak wygląda monitorowanie pacjentów po leczeniu czerniaka oka.

Jak długo pacjent może pozostać bez objawów po leczeniu?

Okres wolny od objawów choroby u pacjentów po leczeniu czerniaka oka może być bardzo różny – od kilku miesięcy do nawet kilkunastu lat. Chociaż wznowy miejscowe należą do rzadkości, to czerniak błony naczyniowej charakteryzuje się wczesnym tworzeniem mikroprzerzutów. W rezultacie w późniejszym czasie przerzuty odległe występują u nawet 70% chorych.

Znaczenie regularnych badań kontrolnych

Częstotliwość badań kontrolnych zależna jest od stopnia zaawansowania choroby i obecności innych czynników ryzyka w chwili rozpoznania. W ciągu pierwszych dwóch lat od zakończenia leczenia zaleca się badania okulistyczne co 3–6 miesięcy, a następnie co 6 do 12 miesięcy. Ich celem jest przede wszystkim wczesne wykrycie wznowy miejscowej oraz ocena ewentualnych powikłań. 

Po leczeniu zachowawczym zaleca się następujące badania: 

• ocenę ostrości wzroku,
• pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego,
• badanie przedniego odcinka oka w lampie szczelinowej,
• badanie dna oka po poszerzeniu źrenicy,
• badanie ultrasonograficzne,
• optyczną koherentną tomografię,
• wykonanie fotografii oka. 

Jeśli usunięto gałkę oczną (przeprowadzono enukleację), należy zbadać oczodół (obejrzeć i zbadać palpacyjnie) oraz raz na 6–12 miesięcy przeprowadzić kontrolne badanie rezonansu magnetycznego (RM) oczodołów. Zakres i częstotliwość badań kontrolnych zależą od wielkości i lokalizacji guza z momencie rozpoznania oraz innych czynników wpływających na ryzyko wznowy. Jak wskazują badania, mniej niż 1% pacjentów diagnozowanych jest z nowotworem drugiego oka, dlatego nie ma potrzeby do rozszerzenia badań kontrolnych.

Zalecane badania obrazowe i laboratoryjne – jak często je wykonywać?

Ze względu na wczesne wystąpienie mikroprzerzutów, konieczna jest stała kontrola i monitorowanie pacjentów pod kątem wystąpienia ewentualnych przerzutów odległych. Szacuje się, że w przypadku czerniaka błony naczyniowej oka przerzuty odległe pojawiają się u od 20% do 70% pacjentów nawet 20 lat po zakończeniu leczenia. Najczęściej przerzuty diagnozowane są w wątrobie (90% przypadków), płucach, kościach, tkance miękkiej i węzłach chłonnych, dlatego zalecane badania obejmują badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej, rezonans magnetyczny lub tomografię komputerową co 3–12 miesięcy, próby wątrobowe co 3–6 miesięcy oraz zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej raz na rok.

Powikłania – jak je kontrolować?

W okresie kontroli  należy zwrócić uwagę na możliwość pojawienia się późnych powikłań po leczeniu zachowawczym, z których najczęstsze obejmują zaćmę, jaskrę wtórną, neowaskularyzację tęczówki, retinopatię (z makulopatią) i neuropatię. Działania kontrolne pozwalają na ich wczesne wykrycie i leczenie , również z użyciem nowych metod leczenia, np. iniekcji doszklistkowych lub do komory przedniej oka preparatów anty-VEGF lub steroidów.

[1] National Comprehensive Cancer Network. NCCN Clinical Practice Guidelines in Oncology (NCCN Guidelines®). Melanoma: Uveal. (Version 1.2024) [Internet]. 2024 [20.07.2024]. https://www.nccn.org/professionals/physician_gls/pdf/uveal.pdf 
[2] Rutkowski P, Wysocki PJ, Kozak K, Nasierowska-Guttmejer A, Jeziorski A, et al. Wytyczne postępowania diagnostyczno-terapeutycznego u chorych na czerniaki [Internet].  Warszawa: Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie –  — Państwowy Instytut Badawczy; 2021 [02.05.2024].https://nio.gov.pl/wp-content/uploads/2024/01/Wytyczne-postepowania-diagnostyczno-terapeutycznego-u-chorych-na-czerniaki.pdf 
[3] Diener-West M, Reynolds SM, Agugliaro DJ, et al. Development of metastatic disease after enrollment in the COMS trials for treatment of choroidal melanoma: Collaborative Ocular Melanoma Study Group Report No. 26. Arch Ophthalmol 2005;123:1639-1643.