Postępowanie po leczeniu czerniaka skóry

Po zakończeniu leczenia czerniaka bardzo ważne jest regularne kontrolowanie stanu zdrowia. Nawet jeśli czerniak został całkowicie usunięty, może on powrócić — czasem nawet po 10 latach. 

Dlatego pacjenci muszą przez długi czas pozostawać pod opieką lekarza i samodzielnie obserwować swoje ciało. Sposób i częstotliwość kontroli zależą od tego, jak zaawansowana była choroba w momencie rozpoznania. Regularne wizyty lekarskie i samobadanie mogą pomóc wcześnie wykryć nawroty i szybko rozpocząć leczenie.

Kontrola po leczeniu czerniaka – dlaczego jest tak ważna?

Postępowanie po zakończeniu leczenie czerniaka skóry i błon śluzowych ściśle zależy od zaawansowania choroby w chwili rozpoznania i indywidualnego ryzyka nawrotu, który może nastąpić nawet ponad 10 lat po zakończeniu leczenia, zwłaszcza w przypadku nowotworów rozpoznanych we wczesnym stadium. Największe ryzyko nawrotu obserwuje się w ciągu pierwszych trzech lat po leczeniu. W tym czasie zalecana jest też największa częstotliwość badań kontrolnych — zazwyczaj nawet co 3–4 miesiące — aby jak najwcześniej wykryć zmiany nawrotowe i zastosować leczenie chirurgiczne.

Znaczenie badań obrazowych i fizykalnych w monitorowaniu pacjenta

Podczas kontroli lekarz ocenia bliznę po wycięciu pierwotnej zmiany, węzły chłonne oraz regionalny spływ chłonny. Obok badania fizykalnego często wykorzystuje się także badanie USG, zwłaszcza w ocenie węzłów chłonnych. Ważnym elementem wizyty kontrolnej jest również dokładne badanie całej powierzchni skóry – nie tylko w okolicy blizny. Osoby, które przebyły czerniaka, są bowiem bardziej narażone na rozwój kolejnego czerniaka lub innych nowotworów skóry.
Po zakończeniu intensywnego okresu obserwacji zaleca się coroczne badanie skóry przez lekarza – fizykalne lub dermoskopowe – kontynuowane przez całe życie.

Samobadanie – skuteczna metoda wczesnego wykrywania nawrotu

Szczególnie ważne jest regularne samobadanie okolicy po wyciętym czerniaku, regionalnych naczyń limfatycznych i węzłów chłonnych oraz całego ciała. Pacjenci mogą samodzielnie wykryć nawet 60% nawrotów regionalnych. Dlatego jednym z ważniejszych elementów postępowania po zakończeniu leczenia jest edukacja chorych obejmująca zasady prawidłowego przeprowadzania samokontroli oraz czynniki wpływające na ryzyko nawrotu czerniaka.

Indywidualizacja kontroli – w zależności od stopnia zaawansowania choroby

W przypadku pacjentów, u których choroba była mniej zaawansowana, możliwe jest zastosowanie mniej intensywnej kontroli bez negatywnego wpływu na ich przeżycie. W stopniu IA–IIA kontrola powinna być prowadzona poza ośrodkiem onkologicznym. Chorzy z bardziej zaawansowaną chorobą (stopień IIB i wyższe) powinni odbywać badania kontrolne w specjalistycznych ośrodkach onkologicznych, a w ich zakres należy włączyć dodatkowe badania obrazowe. Wykonywanie badań obrazowych jest wskazane tylko u chorych z zaawansowaną chorobą. U pozostałych pacjentów badania przeprowadza się, jeśli występują objawy sugerujące obecność przerzutów odległych, w szczególności zaburzenia pracy wątroby, bóle kości, objawy neurologiczne lub kaszel). W zależności od rodzaju objawów, badania mogą obejmować tomografię komputerową, rezonans magnetyczny, pozytonową tomografię emisyjną lub scyntygrafię kości.

Rekomendowany harmonogram badań kontrolnych do zakończenia leczenia czerniaka skóry

[1] Rutkowski P, Wysocki PJ, Kozak K, Nasierowska-Guttmejer A, Jeziorski A, et al. Wytyczne postępowania diagnostyczno-terapeutycznego u chorych na czerniaki [Internet].  Warszawa: Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie –  — Państwowy Instytut Badawczy; 2021 [02.05.2024].https://nio.gov.pl/wp-content/uploads/2024/01/Wytyczne-postepowania-diagnostyczno-terapeutycznego-u-chorych-na-czerniaki.pdf 
[2] Wojciechowska U, Barańska K, Miklewska M, Didkowska JA. Cancer incidence and mortality in Poland in 2020. Nowotwory. Journal of Oncology 2023;73(3):129-145. DOI: https://doi.org/10.5603/NJO.2023.0026
[3] National Comprehensive Cancer Network. NCCN Clinical Practice Guidelines in Oncology (NCCN Guidelines®). Melanoma: Cutaneous. (Version 2.2024) [Internet]. 2024 [20.07.2024]. https://www.nccn.org/professionals/physician_gls/pdf/cutaneous_melanoma.pdf
[4] Abeloff MD, Niederhuber JE, Armitage JO, Doroshow JH, Kastan MB, Tepper JE. Abeloff's clinical oncology. 6th ed. Elsevier. 2014.