Rehabilitacja

U części pacjentów, szczególnie tych poddanych bardziej agresywnym metodom leczenia czerniaka skóry mogą wystąpić różnego rodzaju powikłania. Skutki te mogą wpływać na codzienne funkcjonowanie, ograniczać sprawność fizyczną lub obniżać jakość życia. Dlatego właśnie potrzeba usprawnienia po leczeniu dotyczy przede wszystkim wybranej grupy pacjentów, którzy doświadczyli takich powikłań.

Uruchomienie blizny

Jeśli ubytek w skórze po wycięciu czerniaka jest duży, konieczne może być zastosowanie terapii manualnej w celu uruchomienia i uelastycznienia blizny (czyli oderwanie jej od otaczających tkanek). W zależności od jej wielkości i umiejscowienia (np. w obrębie kończyn górnych i dolnych), operacja może wpływać także na zakres ruchu sąsiednich stawów, które mogą wymagać uruchomienia. W tym celu najczęściej stosuje się ćwiczenia:

• poprawy zakresu ruchu w stawach obręczy barkowej,
• czynne w odciążeniu,
• czynne wolne,
• czynne z dawkowanym oporem kończyn górnych lub dolnych.

Profilaktyka i rozpoznanie obrzęku limfatycznego

U pacjentów leczonych z powodu czerniaka może dochodzić do obrzęku limfatycznego, czyli obrzęku tkanek wywołanego przez gromadzenie się w nich chłonki (płynu, który jest częścią osocza krwi). W przypadku biopsji węzła wartowniczego, wystąpienie obrzęku wtórnego jest mało prawdopodobne, ale znacznie częściej występuje on po usunięciu węzłów chłonnych pachowych lub pachwinowych. Z tego powodu wskazana jest uważna ocena objętości kończyn po stronie, po której przeprowadzono biopsję lub operację.

Obrzęk chłonny rozwija się, gdy ze względu na nieprawidłowe zmiany w obrębie naczyń chłonnych tracą one możliwość prawidłowego transportowania chłonki. Może to być wywołane przez różne czynniki, w tym:

• usunięcie węzłów chłonnych (limfadenektomia),
• nieprawidłową masę ciała,
• zapalenie tkanek wywołane operacją,
• radioterapię okolic węzłów chłonnych.

Prowadzi to do przewlekłych stanów zapalnych, które wiążą się z postępującym zwiększeniem objętości i pogrubieniem kończyny oraz stwardnieniem, rogowaceniem i nawracającymi zakażeniami skóry. W przypadku pacjentów, u których występuje ryzyko obrzęku limfatycznego, należy zastosować profilaktykę przeciwobrzękową obejmującą ćwiczenia i zachowania prozdrowotne. Zalecana jest aktywność fizyczna o umiarkowanym natężeniu (np. nordic walking, aerobic), profilaktyczny masaż kończyny oraz noszenie rękawów/pończoch uciskowych o I stopniu ucisku — powinny być stosowane przez minimum 6 miesięcy po zabiegu.

Cztery stopnie obrzęku

Terapia udrażniająca – co warto wiedzieć?

Przy pierwszych widocznych objawach obrzęku konieczne jest wdrożenie przeciwobrzękowej terapii udrażniającej. Pozwala to na zmniejszenie obwodu obrzękniętej kończyny, zmianę konsystencji tkanek z twardej na miękką, poprawę ich elastyczności oraz utrzymanie ruchomości opuchniętej kończyny.
Terapia obrzęku powinna odbywać się w ośrodkach prowadzących usprawnianie pacjentów z wtórnymi obrzękami limfatycznymi. W ramach fizjoterapii stosowane są drenaż limfatyczny z kompresją lub bez, kinezyterapia (czyli ćwiczenia fizyczne) w połączeniu z różnymi formami masażu (masaż podwodny, masaż pneumatyczny czy aquavibron) oraz innymi dedykowanymi zabiegami. W trakcie terapii ważne jest utrzymanie aktywności pacjenta wykraczającej ponad zajęcia zmniejszające wielkość obrzęku. Pacjent powinien otrzymać instruktaż dotyczący prawidłowego wykonywania ćwiczeń i stosowania właściwych materiałów uciskowych i drenujących. Wskazane jest także utrzymywanie umiarkowanej aktywności fizycznej, np. wykonywanie ok. 7000 kroków dziennie.

Utrzymanie efektów terapii i codzienna aktywność

Po zakończeniu terapii wskazane jest noszenie rękawa lub nogawicy uciskowej, w zależności od potrzeby, które są dostosowane do stopnia obrzęku. Po dobyciu terapii możliwe jest otrzymanie dopłaty z Narodowego Funduszu Zdrowia na podstawie zlecenia na wyroby medyczne wystawione przez lekarza specjalistę (co 6 miesięcy).

Rehabilitacja chorych na czerniaka przynosi bardzo dobre efekty. Kluczowe jest uprzedzenie pacjentów o możliwości wystąpienia wtórnego obrzęku limfatycznego i zapewnienie im informacji jak sobie z nim radzić. Połączenie rehabilitacji z aktywnością fizyczną dopasowaną do możliwości pacjenta oraz wsparciem psychoonkologicznym znacznie poprawia jakość życia tej grupy pacjentów.

[1] Tchórzewska-Korba H. Rehabilitacja. [w:] poradnik dla chorych na czerniaka w III i IV stadium zaawansowania. Warszawa: Akademia Czerniaka; 2023.
[2] Rutkowski P, Wysocki PJ, Kozak K, Nasierowska-Guttmejer A, Jeziorski A, et al. Wytyczne postępowania diagnostyczno-terapeutycznego u chorych na czerniaki [Internet].  Warszawa: Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie –  — Państwowy Instytut Badawczy; 2021 [02.05.2024].https://nio.gov.pl/wp-content/uploads/2024/01/Wytyczne-postepowania-diagnostyczno-terapeutycznego-u-chorych-na-czerniaki.pdf
[3] Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 28 lutego 2024 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wykazu wyrobów medycznych wydawanych na zlecenie (Dz.U. 2024 r. poz. 500)