Postępowanie po leczeniu

Postępowanie po zakończeniu leczenia raka gruczołu krokowego w dużej mierze zależy od zastosowanej metody leczenia. 

Należy tu wyróżnić dwie grupy pacjentów:

1. po radykalnym leczeniu miejscowym (po wycięciu prostaty lub dowolnej radioterapii),
2. leczonych wyłącznie hormonalnie (terapia deprywacji androgenów, ADT).

Badania kontrolne po leczeniu radykalnym — wywiad lekarski, oznaczenie PSA, badanie fizykalne

Badania kontrolne po leczeniu radykalnym (po leczeniu chirurgicznym lub radioterapii) obejmują: wywiad lekarski, oznaczenie PSA w surowicy krwi oraz badania fizykalne. Podczas wywiadu lekarz oceni objawy związane z wystąpieniem progresji, wznowy lub nawrotu nowotworu, a także zdarzenia niepożądane będące efektem leczenia, w tym psychiczne. Stężenie PSA może różnić się  w zależności od rodzaju zastosowanej terapii, jednak jego wzrost jest kluczowym czynnikiem diagnostycznym wskazującym na wznowę choroby. Nie każda zmiana stężenia PSA we krwi będzie miała znaczenie kliniczne, jednak należy zwrócić uwagę na jego szybki wzrost oraz zmianę przekraczającą 2 ng/ml. Badanie palcem przez odbyt (DRE) pozwala na wykrycie rzadkich przypadków wznowy miejscowej, w których nie dochodzi do wzrostu PSA.

Kiedy i jak często wykonywać badania?

Ponieważ większość przypadków wznowy występuje w ciągu 7 lat od zakończenia leczenia, badania kontrolne odbywają się częściej w początkowym okresie. Zalecenia dotyczące częstotliwości wizyt kontrolnych mogą różnić się w zależności od indywidualnego ryzyka wznowy, jednak za standard uznaje się badanie co 6 miesięcy przez pierwsze 3 lata, a następnie co rok. W chwili obecnej nie można jednoznacznie określić, kiedy można zaprzestać monitorowania chorych, jednak należy mieć na uwadze, że wzrost stężenia PSA może nastąpić nawet 20 lat po zakończeniu leczenia początkowego.

Zakres badań kontrolnych u pacjentów leczonych ADT

Regularna kontrola jest obowiązkowa w przypadku pacjentów, u których stosowana jest wyłącznie deprywacja androgenowa (ADT). Dzięki niej możliwe jest nie tylko monitorowanie odpowiedzi na leczenie, ale także ocena przestrzegania zaleceń terapeutycznych i wykrywanie działań niepożądanych. 

Badania powinny być wykonywane co 3–6 miesięcy przez cały okres terapii. Przede wszystkim obejmują one wywiad lekarski, oznaczenie stężenie PSA w surowicy oraz badanie palcem przez odbyt. Dodatkowo przeprowadzana jest ocena:

• stężenia testosteronu – podstawowe badanie pozwalające na ocenę skuteczności ADT (za kastracyjne uznaje się stężenie testosteronu ≤ 50 ng/dl),
  stężania kreatyniny wraz oznaczeniem GFR – pozwalają ocenić funkcję układu moczowego, a ich nieprawidłowe wyniki mogą wskazywać na zatrzymanie moczu,
• stężenia hemoglobiny – spadek jej poziomu jest częstym powikłaniem deprywacji androgenowej,
  czynności wątroby – jednym z działań niepożądanych ADT jest toksyczne uszkodzenie wątroby, dlatego przynajmniej raz do roku wskazane jest oznaczenie transaminaz wątrobowych,
• parametrów metabolicznych – wszyscy pacjenci stosujący ADT powinni być poddawani regularnym badaniom przesiewowym w kierunku cukrzycy (stężenie glukozy na czczo i HbA1c) oraz kontroli w kierunku chorób sercowo-naczyniowych i nadciśnienia tętniczego, które są częstym powikłaniem terapii;
• układu kostnego – deprywacja  androgenowa zwiększa ryzyko osteoporozy oraz złamań, dlatego co 2 lata należy przeprowadzić badanie absorpcjometrii, a w przypadku wystąpienia osteoporozy wdrożyć leczenie antyresorpcyjne, które zmniejsza utratę tkanki kostnej.

Wpływ aktywności fizycznej na efekty terapii

Jednym z czynników wpływających na zmniejszenie ryzyka działań niepożądanych terapii deprywacji androgenowej jest prowadzenie zdrowego stylu życia i aktywność fizyczna, które poprawiają ogólną wydolność organizmu i kondycję psychiczną.

Kiedy warto wykonać badania obrazowe?

Zastosowanie badań obrazowych w monitorowaniu pacjentów po leczeniu raka gruczołu krokowego (lub będących w trakcie terapii deprywacji androgenowej) jest ograniczone do przypadków wystąpienia objawów sugerujących chorobę przerzutową lub sytuacji, gdy wynik obrazowania będzie miał wpływ na dalsze leczenie .

[1] Wysocki P, Chłosta P, Antoniewicz A, Chrzan R, Czech AK, Dobruch J, Gronostaj K, Krzakowski M, Kucharz J, Małecki K, Milecki P. Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w raku gruczołu krokowego—stanowisko Polskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej i Polskiego Towarzystwa Urologicznego. Onkologia w Praktyce Klinicznej-Edukacja. 2024;10(1):1-72.
[2] National Comprehensive Cancer Network. NCCN Clinical Practice Guidelines in Oncology (NCCN Guidelines®). Prostate Cancer. (Version 4.2024) [Internet]. 2024 [05.09.2024]. https://www.nccn.org/professionals/physician_gls/pdf/prostate.pdf
[3] EAU Guidelines. Edn. presented at the EAU Annual Congress Paris 2024. ISBN 978-94-92671-23-3.