Etiologia i czynniki ryzyka

Mięsaki kości to rzadkie, ale poważne nowotwory. Do dziś nie wiadomo dokładnie, co je wywołuje, jednak naukowcy wskazują na kilka możliwych przyczyn. Niektóre osoby są bardziej narażone na zachorowanie, na przykład z powodu genów, chorób przewlekłych lub wcześniejszej radioterapii. W tym artykule wskazujemy czynniki, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia mięsaków kości – zarówno te, na które nie mamy wpływu, jak i te, którym czasem da się zapobiec.

Nie do końca poznane przyczyny nowotworów kości

Przyczyny powstawania mięśniaków kości i chrząstek nie są w pełni poznane. Wiążą się one z pewnymi czynnikami ryzyka, które jednak same w sobie nie determinują zachorowania. Ponieważ mięsaki to bardzo zróżnicowana grupa nowotworów, czynniki te mogą być inne dla poszczególnych podtypów, a tych najlepiej znanych nie daje się modyfikować.

Genetyczne i wrodzone choroby powiązane z mięsakami kości

Niewielka część pierwotnych nowotworów złośliwych kości (w szczególności kostniakomięsaki) występuje w wyniku chorób przewlekłych lub rzadkich zaburzeń genetycznych:

• choroby Pageta, czyli przewlekłego zaburzenia procesu tworzenia tkanki kostnej, w wyniku którego kości stają się podatne na  zniekształcenia oraz złamania;
• zespołu Li-Fraumeni, będącego zespołem predyspozycji do nowotworów, który wiąże się z wyższym ryzykiem zachorowania na mięsaki tkanek miękkich, kostniakomięsaki, raka piersi, kory nadnerczy, mózgu lub białaczkę;
• zespołu Wernera (progeria adultorum), czyli zespołu przedwczesnego starzenia się;
• zespołu Rothmunda-Thomsona, charakteryzującego się występowaniem niskiego wzrostu, zmian w obrębie skóry, paznokci i zębów, łysienia, wrodzonej zaćmy i wrodzonych zaburzeń kostnych;
• zespołu Blooma, obejmującego opóźnienie wrastania, opóźnienie umysłowe, nadwrażliwość na światło, zwiększoną podatność na zakażenia i nowotwory;
• dziedzicznej postaci siatkówczaka (retinoblastoma), czyli raka siatkówki oka.

Chrzęstniakomięsak — kiedy łagodna zmiana może stać się nowotworem złośliwym

Z kolei chrzęstniakomięsak (chondrosarcoma) może rozwijać się na podłożu istniejących łagodnych zmian tkanki chrzęstnej, takich jak wyrośla chrzęstno-kostne czy chrzęstniaki (nowotwory łagodne tkanki chrzęstnej), choć zdarza się to bardzo rzadko. Do powstawania mięsaków przyczyniać się też mogą choroby nienowotworowe, takie jak przewlekłe zapalenie i martwica kości. Jednak wystąpienie niektórych podtypów mięsaków (mięsaki drobnokomórkowe kości) jest niezależne od innych chorób — nie rozwijają się one wtórnie, jako wynik innej choroby, ani nie są uwarunkowane genetycznie.

Mięsaki niezależne od innych chorób — tajemnicze przypadki

Wśród innych czynników, które nie podlegają modyfikacji, można wskazać wiek i wzrost — ryzyko zachorowania na wybrane mięsaki kości jest wyższe w okresie dojrzewania, gdy dochodzi do szybszego wzrostu tkanki kości, a jednocześnie przeważnie diagnozowane są one u dzieci wyższych niż rówieśnicy.

Promieniowanie jonizujące — jedyny znany czynnik, na który mamy wpływ

Najważniejszym modyfikowalnym czynnikiem ryzyka wystąpienia pierwotnych nowotworów złośliwych kości jest narażenie na promieniowanie jonizujące, które wykorzystywane jest podczas badań obrazowych (np. zdjęć rentgenowskich, tomografii komputerowej) lub radioterapii. Chociaż jest to rzadka przyczyna zachorowania, jednak czasami mięsaki kości mogą rozwinąć się po ekspozycji na promieniowanie stosowane w leczeniu innych nowotworów — w tej sytuacji pojawiają się one zazwyczaj w obszarze poddanym radioterapii. Przeciętny czas pomiędzy napromienianiem a rozpoznaniem mięsaka wynosi około 10 lat, a ryzyko wystąpienia choroby wywołanej promieniowaniem wzrasta wraz z dawką oraz spada z wiekiem, w którym nastąpiło narażenie.

[1] DeVita VT, Lawrence TS, Rosenberg SA. Devita, Hellman, and Rosenberg's cancer : principles and practice of oncology. Twelfth edition. Philadelphia: Wolters Kluwer; 2023.
[2] European Society for Medical Oncology. Mięsaki kości: poradnik dla pacjentów [Internet]. European Society for Medical Oncology; 2016 [02.02.2025]. https://www.esmo.org/content/download/102775/1814988/1/PL-Mie%CC%A8sak-Kos%CC%81ci-Poradnik-dla-Pacjento%CC%81w.pdf 
[3] Rutkowski P, Świtaj T, Koseła-Paterczyk H, Kotrych D, Goryń T, Mazurkiewicz T, Fijuth J, Grzesiakowska U, et al. Wytyczne postępowania diagnostyczno-terapeutycznego u chorych na mięsaki kości [Internet].  Warszawa: Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy; b.d. [28.02.2025]. https://nio.gov.pl/wp-content/uploads/2024/01/Wytyczne-postepowania-diagnostyczno-terapeutycznego-u-chorych-na-miesaki-kosci.pdf
[4] Wojciechowska U, Barańska K, Miklewska M, Didkowska JA. Cancer incidence and mortality in Poland in 2020. Nowotwory. Journal of Oncology 2023;73(3):129-145. DOI: https://doi.org/10.5603/NJO.2023.0026