Etiologia i czynniki ryzyka

    Data aktualizacji: 2025-01-23

    Rak płuca to jeden z najczęstszych i najgroźniejszych nowotworów. Największe ryzyko zachorowania mają osoby palące papierosy, ale nie tylko one — także osoby narażone na dym z otoczenia czy zanieczyszczenia powietrza. W tekście opisano główne przyczyny rozwoju tej choroby w tym jak bardzo palenie zwiększa ryzyko raka płuca, jakie inne szkodliwe substancje mają wpływ na zdrowie oraz czy geny mogą mieć z tym coś wspólnego.

     

    Palenie tytoniu jako główny czynnik ryzyka

    Najlepiej znanym czynnikiem przyczyniającym się do rozwoju nowotworu złośliwego płuca jest narażenie na dym tytoniowy. Szacuje się, że nawet 85–90% zachorowań jest związanych z paleniem czynnym. Ryzyko zachorowania jest zależne od liczby wypalanych papierosów, wieku rozpoczęcia palenia, a przede wszystkim od czasu trwania nałogu, a ryzyko zgonu jest w przypadku palących nawet 30-krotnie wyższe niż w przypadku niepalących. Chociaż dowody na szkodliwość elektronicznych papierosów nie są tak jednoznaczne, to wskazują na wzrost ryzyka wystąpienia raka płuca, a jednoczesne palenie tytoniu i stosowanie papierosów elektronicznych jeszcze bardziej to ryzyko zwiększa.

     

    Papierosy zawierają wiele substancji rakotwórczych, w tym arsen, cyjanowodów, aceton, DDT, a palenie tytoniu odpowiada nawet za 9 na 10 przypadków raka płuca.

     

    Dlaczego nawet okazjonalne palenie szkodzi?

    Choć zaprzestanie palenia może przyczyniać się do systematycznego zmniejszania się ryzyka zachorowania, to mimo wszystko pozostaje ono wyższe niż u osób, które nigdy nie paliły. Dym tytoniowy zawiera kilkadziesiąt substancji o udowodnionym działaniu rakotwórczym, więc nie istnieje coś takiego, jak „bezpieczna” ilość wypalanego tytoniu. Ryzyko zachorowania na raka płuca jest podwyższone nawet u „okazjonalnych” palaczy (w porównaniu z osobami, które nigdy nie paliły) i wzrasta też w przypadku tzw. palenia biernego, czyli wdychania dymu tytoniowego wydychanego przez osobę palącą lub powstającego bezpośrednio w wyniku spalania tytoniu.

     

    Szkodliwe czynniki środowiskowe i zawodowe

    Pozostałe przyczyny choroby mają dużo mniejsze znaczenie w skali całej populacji. Wśród najlepiej poznanych czynników środowiskowych i zawodowych wskazać można ekspozycję na:

    • związki rakotwórcze: radon, nikiel, chrom, arsen, azbest, związki węglowodorowe. Przy czym ekspozycja na azbest (najbardziej rozpowszechniony, naturalnie występujący minerał stosowany dawniej w budownictwie) wzmacnia działanie rakotwórcze dymu tytoniowego;
    • promieniowanie jonizujące, m.in. u osób wcześniej poddanych radioterapii na obszar klatki piersiowej lub osób narażonych na promieniowanie naturalne;
    • zanieczyszczenie powietrza — w obszarach o wysokim poziomie zanieczyszczenia powietrza na zewnątrz zachorowalność na raka płuca wzrasta o 30–50%. Jednak dotyczy to również pomieszczeń zamkniętych, w których spalane są paliwa stałe (węgiel, drewno itp.) oraz dochodzi do nagromadzenia oparów z gotowania w wysokiej temperaturze.

     

    Czynniki ryzyka rozwoju raka dzieli się na te podlegające kontroli (palenie, ekspozycja na azbest czy ekspozycja zawodowa) oraz niepodlegające kontroli (obciążenie genetyczne, zanieczyszczenie powietrza, radioterapię).

     

    Czy geny zwiększają ryzyko raka płuca? 

    Rola czynników genetycznych nie została do tej pory dobrze opisana. Uwarunkowania dziedziczne wpływają na większą podatność na działanie rakotwórczych składników dymu tytoniowego oraz mniej skuteczne usuwanie tych związków z organizmu. Geny odpowiadają też za wolniejszą naprawę uszkodzonego DNA. Ponieważ proces ten jest wynikiem mutacji wielu genów, to w chwili obecnej nie ma wiarygodnych badań genetycznych pozwalających na jednoznaczne wskazanie osób o wysokim ryzyku zachorowania na raka płuca.

     

     

    [1] Krzakowski M, Jassem J, Antczak A, Błasińska K, Chorostowska-Wynimko J, Dziadziuszko R, Głogowski M, Grodzki T, et al. Nowotwory klatki piersiowej. Onkol Prakt Klin Edu 2022;8(1):1–41.
    [2] Wojciechowska U, Barańska K, Miklewska M, Didkowska JA. Cancer incidence and mortality in Poland in 2020. Nowotwory. Journal of Oncology 2023;73(3):129–145. DOI: https://doi.org/10.5603/NJO.2023.0026
    [3] Krawczyk P, Ramlau R, Błach J, Kieszko R, Roszkowski-Ślisz K, Kucharczyk T, et al. Czynniki ryzyka i profilaktyka pierwotna raka płuca. Leczenie chorych uzależnionych od palenia tytoniu. Onkol Prakt Klin Edu 2021;7(3),160–173.
    [4] Bracken-Clarke D, Kapoor D, Baird AM, Buchanan PJ, Gately K, Cuffe S, Finn SP. Vaping and lung cancer - A review of current data and recommendations. Lung Cancer. 2021 Mar;153:11-20. doi: 10.1016/j.lungcan.2020.12.030.
    [5] Bittoni MA, Carbone DP, Harris RE. Vaping, Smoking and Lung Cancer Risk. J Oncol Res Ther. 2024;9(3):10229. doi: 10.29011/2574-710x.10229.
    [6] DeVita VT, Lawrence TS, Rosenberg SA. Devita, Hellman, and Rosenberg's cancer : principles and practice of oncology. Twelfth edition. Philadelphia: Wolters Kluwer; 2023.
    [7] Loomis D, Huang W, Chen G. The International Agency for Research on Cancer (IARC) evaluation of the carcinogenicity of outdoor air pollution: focus on China. Chin J Cancer. 2014; 33(4): 189–196.