Etiologia i czynniki ryzyka

Niebarwnikowe raki skóry rozwijają się głównie przez zbyt częste wystawianie się na słońce bez ochrony. Szczególnie narażone są osoby o jasnej karnacji, które łatwo ulegają oparzeniom.

Wiek, choroby, słaba odporność czy kontakt z toksynami również mogą zwiększać ryzyko zachorowania. Poniżej opisano najważniejsze przyczyny i czynniki ryzyka.

Przyczyny powstawania niebarwnikowych raków skóry

Niebarwnikowe raki skóry rozwijają się na skutek wadliwego rozrostu komórek w warstwach skóry, który spowodowany jest wpływem czynników fizycznych, chemicznych, mechanicznych i biologicznych. Spośród nich, dominujący wpływ ma nadmierna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe (UV), a więc promienie słoneczne lub lampy UV. Narażenie to wynika między innymi z: 

• mody i stylu życia, które zaczęły prowadzić do nadmiernego eksponowania się na słońce, zmiany sposobu ubierania się i norm estetycznych,
• migracji osób o jasnych fototypach skóry (I, II i III) w rejony o większym nasłonecznieniu — zamieszkiwanie w obszarach górskich albo położonych w niskich szerokościach geograficznych,
• korzystania z urządzeń emitujących sztuczne promieniowanie UV, takich jak solaria.

Promieniowanie UV jako główny czynnik ryzyka

Promieniowanie UV uszkadza DNA komórek, skutkując ich niekontrolowanym rozrostem, czyli rakiem. W związku z tym nowotwory skóry znacznie częściej występują u osób, które spędzają dużo czasu na świeżym powietrzu (również ze względów zawodowych), zwłaszcza nie stosując odpowiedniej ochrony przeciwsłonecznej. Ten proces przyczynia się również do częstszego występowania nowotworów skóry w miejscach eksponowanych na słońce (np. twarz lub kończyny). Szczególnie duże znaczenie ma nadmierne przebywanie na słońcu w dzieciństwie oraz częste oparzenia słoneczne, które znacząco zwiększają ryzyko rozwoju niebarwnikowych raków skóry w późniejszych latach życia. 

Rola fototypu skóry w ryzyku zachorowania

W tym kontekście czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowania jest jasny fototyp skóry, tj. jasna karnacja, jasny kolor włosów i oczu, liczne zmiany barwnikowe, piegi oraz skłonność do oparzeń słonecznych. Takie osoby, które mają mniejszą ilość melaniny, są bardziej wrażliwe na działanie promieniowania UV, a przez to bardziej podatne na uszkodzenie komórek skóry. W tej grupie ryzyko zachorowania jest prawie 10-krotne wyższe w porównaniu z osobami o wyższym fenotypie (należącymi do populacji czarnej, azjatyckiej lub latynoskiej).

Klasyfikacja fototypów skóry

Ryzyko wystąpienia raka skóry ze względu na fototyp skóry

Innym czynnikiem mającym istotny wpływ na wzrost ryzyka rozwoju niebarwnikowych raków skóry jest wiek, który wiąże się z akumulacją mutacji genetycznych w komórkach. Jednocześnie z wiekiem skóra staje się coraz bardziej podatna na uszkodzenia spowodowane promieniowaniem UV. W połączeniu ze słabszym układem odpornościowym, sprawia to, że osoby starsze są bardziej narażone na rozwój tego typu nowotworów.

Inne czynniki zwiększające ryzyko nowotworu skóry

Równie istotne znaczenie mogą mieć też czynniki chorobowe — od genetycznych po zakaźne.

• Wybrane choroby i zespoły genetyczne odgrywają istotną rolę w rozwoju niebarwnikowych raków skóry.
Niektóre z nich mogą predysponować do nadmiernego wzrostu komórek skóry i rozwoju raka, m.in. skóra pigmentowa barwnikowa, albinizm, nabłonkowa dysplazja brodawkowata, pęcherzowe oddzielanie się naskórka, zespół Bazexa, zespół Rombo. Inne, jak zespół Gorlina-Goltza, mogą przekładać się na predyspozycję do powstawania nowotworów.
• Na większe ryzyko rozwoju raka narażone są osoby z obniżoną odpornością, na przykład w wyniku przeszczepienia organów, leczenia immunosupresyjnego lub zakażenia wirusem HIV. System odpornościowy, który normalnie rozpoznaje i niszczy komórki nowotworowe. Jednak w przypadku osłabienia jego funkcji, nie jest w stanie skutecznie zapobiegać ich powstawaniu, co zwiększa możliwość ich wzrostu i rozprzestrzeniania się.
  Wystąpienie wybranych podtypów raka skóry może być związane z przewlekłymi infekcjami wirusowymi.
Zmiany skórne związane z zakażeniem, np. wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), mogą przekształcić się w raka kolczystokomórkowego. Z kolei wirus Merkel Cell Polyomavirus (MCPyV) wykazuje zdolność do wywoływania mutacji w komórkach skóry, prowadząc do rozwoju raka z komórek Merkla.
• Jednym z bardziej powszechnych czynników ryzyka są przewlekłe stany zapalne i choroby skóry, takie jak łuszczyca, przewlekłe niegojące się owrzodzenia, toczeń rumieniowaty, liszaj płaski, liszaj twardzinowy, porokeratoza, znamię łojowe, zwłaszcza w przypadku pacjentów z osłabieniem odporności lub stosujących fototerapię. Czasem niekontrolowany wzrost komórek rakowych może być wywołany uszkodzeniami skóry
w wyniku urazów, zakażeń czy oparzeń.

Narażenie na substancje toksyczne i chemiczne

Ponadto badania wskazują, że pewną rolę w rozwoju raka skóry odgrywa narażenie na toksyny. Z jednej strony, mogą to być substancje chemiczne zawarte w dymie papierosowym, które uszkadzają komórki skóry, prowadząc do mutacji, które przyczyniają się do rozwoju raka, z drugiej — długotrwała ekspozycja na niektóre substancje toksyczne, takie jak arsen lub smoła węglowa. Uważa się, że osoby pracujące w przemyśle chemicznym lub na stanowiskach, które wiążą się z kontaktem z tymi substancjami, mają wyższe ryzyko zachorowania na ten typ nowotworu.

[1] Rutkowski P, Dolecki K, Dudzisz-Śledź M, Jeziorski A, Kamińska-Winciorek G, et al. Wytyczne postępowania diagnostyczno-terapeutycznego u chorych na raka skóry (wersja 2) [Inetrnet]. 2024 [15.03.2025]. https://nio.gov.pl/wp-content/uploads/2025/01/Wytyczne-raki-skory_aktualizacja_31.12.2024r_v2.pdf
[2] Wojciechowska U, Barańska K, Miklewska M, Didkowska JA. Cancer incidence and mortality in Poland in 2020. Nowotwory. Journal of Oncology 2023;73(3):129-145. DOI: https://doi.org/10.5603/NJO.2023.0026