Badania profilaktyczne

    Badania profilaktyczne to kluczowy element wczesnego wykrywania nowotworów, który może pomóc w ratowaniu życia. W artykule omówimy dostępne w Polsce badania przesiewowe, takie jak mammografia, cytologia i kolonoskopia, oraz ich rolę w zapobieganiu rozwojowi nowotworów, takich jak rak piersi, szyjki macicy i jelita grubego. Dowiesz się, dlaczego regularne badania są tak ważne i jak istotne jest upewnienie się, że jesteśmy zdrowi. 

    Data aktualizacji: 2025-05-10

    • Kobieta przygotowywana do badania mammografem

    Czym są badania profilaktyczne?

    Badania przesiewowe to w pełni bezpieczne badania medyczne skierowane do osób zdrowych. Celem badań jest jak najwcześniejsze wykrycie i zweryfikowanie potencjalnie niebezpiecznych dla naszego zdrowia zmian chorobowych. Badania przesiewowe powinny być wykonywane regularnie, zgodnie z ogólnymi wskazaniami lub indywidualnymi zaleceniami lekarskimi.

    Badania te są skierowane do:

    • osób, które czują się zdrowe, i nie czują żadnych niepokojących objawów,
    • jasno określonych grup osób, zarówno pod względem płci, jak i wieku.

    Kobiety powinny regularnie wykonywać:

    • cytologię
    • mammografię
    • kolonoskopię.

    A mężczyźni kolonoskopię.

    Badania te pozwalają na wczesne wykrycie raka szyjki macicy, raka piersi i raka jelita grubego, ale również zmian przednowotworowych (w przypadku raka szyjki macicy i raka jelita grubego) – a więc zmian zapowiadających wystąpienie choroby. Badania przesiewowe mogą być inaczej nazywane przesiewem, skriningiem lub screeningiem. 

    Badania przesiewowe w Polsce są:

    • powszechne,
    • bezpłatne,
    • w pełni bezpieczne,
    • nie wymagające skierowania.

    Jakie badania przesiewowe są dostępne w Polsce i dlaczego?

    W Polsce istnieją 3 programy bezpłatnych onkologicznych badań przesiewowych w kierunku wczesnego wykrywania:

    • raka piersi, badanie nazywamy mammografią,
    • raka szyjki macicy, badanie nazywamy cytologią
    • raka jelita grubego, badanie nazywamy kolonoskopią.

    Dlaczego akurat te trzy nowotwory możemy diagnozować w ramach badań przesiewowych? 

    Po pierwsze dlatego, że to jedne z najczęściej występujących nowotworów w Polsce. Po drugie, w przypadku tych nowotworów dysponujemy badaniami, pozwalającymi wykryć chorobę na wczesnym, jeszcze bezobjawowym etapie, czy nawet (jak w przypadku raka jelita grubego czy raka szyjki macicy), na etapie przednowotworowym, co pozwala zupełnie uniknąć wystąpienia choroby.

    W 2025 roku ma rozpocząć działanie ogólnopolski program badań przesiewowych w kierunku wczesnego wykrywania raka płuca z wykorzystaniem niskodawkowej tomografii komputerowej.

    Lista badań

    • Treść

      Cytologia to przesiewowe badanie w kierunku profilaktyki lub/i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. Udział w badaniach przesiewowych może zapobiec aż 9 na 10 zachorowań na inwazyjnego raka szyjki macicy. Cytologia pozwala również wykryć zmiany przedrakowe, które można skutecznie wyleczyć.

      Dostępne są dwa rodzaje badań przesiewowych:

      • schemat tradycyjny - klasyczna cytologia.
      • schemat nowy - polega na wykonaniu testu HPV HR z genotypowaniem, który wykrywa DNA lub RNA wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) o wysokim ryzyku onkogennym w wymazie z szyjki macicy. Jeśli wynik testu HPV HR jest dodatni, z tego samego pobranego materiału wykonuje się dodatkowo cytologię na podłożu płynnym (LBC).

      Decyzję o wyborze schematu badań w Programie podejmuje kobieta.

      Co warto wiedzieć o nowej metodzie? 

      Test HPV HR z genotypowaniem to badanie molekularne, które wykrywa DNA lub RNA wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) o wysokim ryzyku wywoływania raka szyjki macicy. Materiał do badania pobiera się wymazem z szyjki macicy. Cytologia płynna (LBC) wykonywana będzie tylko wtedy, gdy wynik testu HPV HR jest dodatni. Co ważne – nie trzeba wtedy ponownie pobierać wymazu, bo wykorzystuje się materiał z tego samego pobrania. Zakres i częstotliwość badań będzie zależał od wyników testów.

      Do kogo jest skierowane badanie cytologiczne?

      • Cytologia jest skierowana do kobiet w wieku 25–64 lata.
      • W ramach profilaktyki na cytologię nie jest potrzebne skierowanie.

      Jak często należy wykonywać badanie?

      • Badanie według tradycyjnego schematu należy powtarzać co 3 lata, o ile lekarz nie zaleci inaczej. Częstsze badania (co 12 miesięcy) są zalecane u kobiet obciążonych czynnikami ryzyka, takimi jak zakażenie wirusem HIV, przyjmowanie leków immunosupresyjnych lub infekcja HPV typem wysokiego ryzyka.
      • Test przesiewowy HPV HR, czyli badanie według nowego schematu, jest wykonywane co 5 lat, o ile lekarz nie zaleci inaczej. Częstsze badania są zalecane u kobiet obciążonych czynnikami ryzyka, takimi jak zakażenie wirusem HIV, przyjmowanie leków immunosupresyjnych lub infekcja HPV typem wysokiego ryzyka.

      Na czym polega badanie?

      • Badanie według tradycyjnego schematu polega na pobraniu komórek z szyjki macicy (przez lekarza lub położną) do oceny pod mikroskopem. Badanie trwa kilka minut.
      • Test molekularny HPV HR to pobranie materiału z szyjki macicy, który zostanie poddany badaniu molekularnemu na obecność wirusa brodawczaka ludzkiego wysokiego ryzyka (HPV HR).

      Podczas badania profilaktycznego wykorzystuje się sprzęt jednorazowego użytku (wziernik i szczoteczkę cytologiczną). Wymaz jest bezbolesny i całkowicie bezpieczny.

      Jak przygotować się do wizyty?

      • Na pobranie materiału najlepiej zgłosić się nie wcześniej niż 4 dni po ostatnim dniu miesiączki i nie później niż 4 dni przed rozpoczęciem miesiączki;
      • co najmniej 4 dni przed pobraniem wymazu nie należy stosować żadnych środków dopochwowych.
      • Na badanie nie należy zgłaszać się w czasie krwawienia miesiączkowego.

    • Treść

      Mammografia to przesiewowe badanie profilaktyczne w kierunku wczesnego wykrywania raka piersi. Udział w badaniach przesiewowych pozwala wykryć zmiany zanim będzie można je wyczuć lub zobaczyć. Wczesne wykrycie daje prawie całkowitą szansę na wyleczenie.

      Do kogo jest skierowane badanie mammograficzne?

      Badanie jest skierowane do kobiet w wieku 45–74 lata. W ramach profilaktyki na badanie mammograficzne nie jest potrzebne skierowanie.

      Jak często należy wykonywać badanie mammograficzne?

      Badanie należy powtarzać co 2 lata, jeśli lekarz nie zaleci inaczej. Zapisz się na badanie. Upewnij się, że jesteś zdrowa.

      Na czym polega badanie mammograficzne?

      Badanie polega na prześwietleniu piersi i jest badaniem radiologicznym. Nie wymaga znieczulenia.

      Jak się umówić na badanie mammograficzne?

      Na badanie można umówić się poprzez Internetowe Konto Pacjenta dostępne na stronie https://pacjent.gov.pl/ lub poprzez aplikację mobilną moje IKP (sekcja „Plan leczenia”). Szczegółowe informacje dotyczące e-rejestracji dostępne są na stronie: https://pacjent.gov.pl/e-rejestracja

    • Treść

      Kolonoskopia to przesiewowe badanie profilaktyczne w kierunku wczesnego wykrywania raka jelita grubego. Udział w badaniach przesiewowych może zapobiec rozwojowi raka jelita grubego aż w 60–90%. Badanie przesiewowe pozwala wykryć zmiany przedrakowe, które można skutecznie leczyć.

      Do kogo jest skierowana kolonoskopia?
      Badanie jest przeznaczone do kobiet i mężczyzn w wieku od 50 do 65 lat. Badanie należy wykonać wcześniej, w wieku lub 40-49 lat, jeśli krewny pierwszego stopnia (rodzic lub dziecko) miał diagnozę nowotworu jelita grubego. W ramach profilaktyki na kolonoskopię nie jest potrzebne skierowanie.

      Jak często należy wykonywać kolonoskopię?

      Badanie należy powtarzać co 10 lat, jeśli lekarz nie zaleci inaczej.

      Na czym polega kolonoskopia?

      Badanie polega na zbadaniu wnętrza jelita grubego. Kolonoskopia jest metodą pozwalającą na równoczesne badanie jelita grubego i usuwanie polipów (zmian przednowotworowych). Do badania należy się przygotować. Szczegółowe informacje na temat przygotowania pacjent otrzymuje przy zapisie.

    Sprawdź, gdzie możesz wykonać badania profilaktyczne

    Skorzystaj z naszej mapy, aby znaleźć placówki oferujące badania profilaktyczne w Twoim regionie. Sprawdź, czy kwalifikujesz się do udziału w programach profilaktycznych finansowanych przez NFZ – to może być pierwszy krok do zadbania o zdrowie. Możesz również zadzwonić na całodobową infolinię Krajowej Sieci Onkologicznej, aby uzyskać dodatkowe informacje.

    Przejdź do wyszukiwarki programów przesiewowych