Etiologia i czynniki ryzyka

Chociaż rak endometrium zwykle jest wcześnie wykrywany i dobrze rokuje, jego rozwój nie jest przypadkowy. Wpływ na to mają różne czynniki, takie jak gospodarka hormonalna, styl życia, choroby przewlekłe, a w niektórych przypadkach także predyspozycje genetyczne. Zrozumienie, co dokładnie zwiększa ryzyko zachorowania, pozwala lepiej zapobiegać tej chorobie oraz szybciej ją wykrywać. W tym artykule przyjrzymy się, skąd bierze się rak endometrium i jakie są jego główne przyczyny.

Mechanizm rozwoju raka endometrium

Przyczyny rozwoju raka trzonu macicy są złożone. Głównym mechanizmem prowadzącym do rozwoju nowotworu jest przewlekłe działanie estrogenów (żeńskich hormonów płciowych) na błonę śluzową macicy (endometrium) bez równoważącego wpływu progesteronu (inny żeński hormon płciowy). Taka sytuacja ma miejsce u kobiet w okresie pomenopauzalnym. Nierównowaga hormonalna prowadzi do nadmiernego namnażania komórek endometrium, co może skutkować powstaniem hiperplazji (nieprawidłowego rozrostu błony śluzowej), a w konsekwencji — raka.

Zrozumienie tego procesu oraz czynników przyczyniających się do jego zaistnienia ma kluczowe znaczenie dla profilaktyki i wczesnego wykrywania tego nowotworu.

Główna przyczyna: czynniki hormonalne

Najważniejsze są czynniki hormonalne i związany z nimi nadmiar estrogenów, który może wynikać z:

• otyłości — tkanka tłuszczowa przekształca męskie hormony płciowe obecne w organizmie kobiety na estrogeny;
• zespołu policystycznych jajników, czyli choroby, w której zaburzenia hormonalne prowadzą do braku owulacji. W takich cyklach miesiączkowych nie dochodzi do produkcji progesteronu, a endometrium narażone jest jedynie na działanie estrogenów;
• terapii hormonalnej zawierającej tylko estrogeny, która może prowadzić do nieprawidłowego rozrostu endometrium, jeśli równocześnie nie jest stosowany progesteron.

Znaczenie czynników reprodukcyjnych

Ściśle związane z tym są czynniki reprodukcyjne — na rozwój raka endometrium bardziej narażone są kobiety, które nigdy nie rodziły. Ciąża zmniejsza ryzyko zachorowania, ponieważ wiąże się z długotrwałym działaniem wysokich poziomów progesteronu, który działa ochronnie na błonę śluzową macicy, hamując jej rozrost. Z kolei wczesne wystąpienie pierwszej miesiączki lub późne wystąpienie menopauzy wiążą się dłuższym czasem ekspozycji na estrogeny, a przez to przekładają się na wyższe ryzyko zachorowania.

Choroby metaboliczne

Nie bez znaczenia są także czynniki związane ze stylem życia i wynikające z nich choroby metaboliczne i endokrynologiczne. Wspominana wcześniej otyłość często związana jest z cukrzycą typu 2 i insulinoopornością, które również zostały powiązane z wyższym ryzykiem rozwoju raka endometrium. Wynika to nie tylko z zaburzeń metabolicznych, ale także ze stanu przewlekłego zapalenia, które mogą sprzyjać nieprawidłowemu wzrostowi komórek endometrium. W związku z tym ryzyko zachorowania na raka trzonu macicy w przypadku otyłości jest nawet kilkukrotnie wyższe.

Inne czynniki ryzyka: genetyczne i środowiskowe

Rak endometrium dotyczy najczęściej kobiet po menopauzie, jednak może występować też u kobiet w wieku rozrodczym, szczególnie w przypadku zespołu Lyncha (dziedzicznego niepolipowatego raka jelita grubego), który przyczynia się do rozwoju różnych nowotworów, w tym raka endometrium. Mutacje charakterystyczne dla tego zespołu znacząco podwyższają ryzyko zachorowania już w młodym wieku, w związku z czym kobiety z tym zespołem często są objęte specjalnym programem nadzoru onkologicznego.

Dodatkowo uważa się, że wpływ na ryzyko wystąpienia raka endometrium mogą mieć też wybrane czynniki środowiskowe, przede wszystkim długotrwałe przyjmowanie niektórych leków, np. tamoksyfenu, leku stosowanego w terapii raka piersi.

[1] National Comprehensive Cancer Network. Guidelines for patients, uterine cancer [Internet]. 2023 [10.03.2025]. 
[2] Oaknin, A., Bosse, T. J., Creutzberg, C. L., Giornelli, G., Harter, P., Joly, F., ... & ESMO Guidelines Committee. (2022). Endometrial cancer: ESMO Clinical Practice Guideline for diagnosis, treatment and follow-up. Annals of oncology, 33(9), 860-877.
[3] Sznurkowski, J. J., Rys, J., Kowalik, A., Zolciak-Siwinska, A., Bodnar, L., Chudecka-Glaz, A., ... & Sawicki, W. (2023). The Polish Society of Gynecological Oncology guidelines for the diagnosis and treatment of endometrial carcinoma (2023). Journal of Clinical Medicine, 12(4), 1480.