Czynnik ryzyka

Rak prostaty, jak każdy nowotwór, to choroba wieloczynnikowa. Do dobrze poznanych czynników ryzyka rozwoju raka prostaty należą wiek, predyspozycje genetyczne oraz przynależność rasowa i etniczna. 

Jednak uważa się, że równie istotny wpływ mogą mieć różne czynniki środowiskowe i hormonalne [1, 2, 3]. Wśród potencjalnych czynników wpływających na zachorowanie wymienia się: otyłość, dietę, palenie tytoniu, czy ekspozycję na toksyny [1, 3].

Wiek

Wiek jest głównym czynnikiem ryzyka zachorowania – rak gruczołu krokowego należy do nowotworów, które są najbardziej zależne od wieku [1]. Rzadko występuje przed 40 rokiem życia, a średni wiek zachorowania to około 70 lat [1, 2]. Według danych z badań sekcyjnych – u większości mężczyzn po 80 roku życia stwierdza się bezobjawowe ogniska raka prostaty, jednak przeważająca większość z nich umiera z innych przyczyn, choć z rakiem gruczołu krokowego [1, 2]. W przypadku większości chorych nowotwór nigdy nie zacznie dawać objawów, choć może zostać wykryty poprzez oznaczanie stężenia swoistego antygenu sterczowego (PSA) i biopsję.
 

Pochodzenie etniczne

Pochodzenie etniczne jest istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju raka prostaty, które różni się w poszczególnych populacjach. Częściej jest on diagnozowany wśród mężczyzn pochodzenia afrykańskiego niż kaukaskiego. W Stanach Zjednoczonych wśród Afroamerykanów obserwowane jest 1,5 razy wyższe ryzyko rozpoznania raka gruczołu krokowego niż w populacji kaukaskiej [1]. Zazwyczaj jest on rozpoznawany w wyższym stopniu zaawansowania, w związku z czym obserwowane jest również wyższe ryzyko zgonu [3]. Najniższe ryzyko zachorowania obserwuje się w populacji azjatyckiej [2]. Dokładne przyczyny tych różnic nie zostały jednoznacznie zbadane – chociaż może to wynikać z przyczyn biologicznych, to istotny wpływ będą miały inne czynniki (np. dostęp do opieki zdrowotnej, status socjoekonomiczny).

Otyłość

Otyłość zwiększa ryzyko zachorowania na raka prostaty [1, 3, 5], w szczególności wyższe BMI wiąże się z większym ryzykiem zgonu z powodu tego nowotworu [1]. Może to wynikać z obecności zespołu metabolicznego, który niezależnie wiązany jest w wyższym ryzykiem wystąpienia raka prostaty [1, 3] lub z obniżonego poziomu PSA u otyłych mężczyzn [4]. W tej grupie pacjentów badania PSA mogą być mniej skuteczne, co przekłada się na prawdopodobieństwo wykonania biopsji i wykrycia nowotworu we wczesnym stadium [1, 4, 5]. W związku z tym otyłość może przyczyniać się do zwiększonej śmiertelności z powodu nowotworu [4]. Jednocześnie zmniejszenie masy ciała może przekładać się na zmniejszenie ryzyka zachorowania, a w badaniach wykazano, że regularna aktywność fizyczna zmniejsza prawdopodobieństwo progresji choroby [1].

Dieta

Wpływ diety na rozwój raka prostaty był oceniany w kilku badaniach, jednak nie wykazano jednoznacznie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy różnymi czynnikami dietetycznymi a ryzykiem zachorowania [1, 3]. Niektóre produkty, m.in. czerwone mięso czy tłuszcze trans, mogą wiązać się z wyższym ryzykiem rozwoju chorób nowotworowych, w tym raka stercza. Również wysokie spożycie produktów mlecznych, bogatych w wapń i fosfor, może wiązać się ze zwiększonym ryzykiem zachorowania [6]. 
Spożywanie warzyw i owoców jest czynnikiem chroniącym przed wystąpieniem wielu nowotworów, jednak ta zależność nie została jednoznacznie potwierdzona w odniesieniu do raka prostaty. Potencjalne działanie ochronne mogą mieć:

• glukozylany zawarte w warzywach kapustnych, które wywołują produkcję enzymów biorących udział w metabolizmie czynników rakotwórczych [1, 7];
• likopen (antyoksydant zawarty w pomidorach) – spożywany w dużych dawkach może chronić przed agresywną postacią raka stercza [1, 7];
• izoflawony (fitoestrogeny) zawarte w soi, które mają słaby hamujący namnażanie komórek nowotworowych [1, 7].

Główne czynniki dietetyczne wpływające na rozwój raka prostaty
 

Palenie tytoniu

Palenie tytoniu zwiększa ryzyko wystąpienia raka gruczołu krokowego i śmierci wskutek nowotworu. Przyczyniają się do agresywniejszego przebiegu choroby i gorszego rokowania nawet u osób, które zaprzestaną palenia [3, 8].

Narażenie zawodowe

Dostępne dowody naukowe sugerują korelację między wykonywanym zawodem a zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka gruczołu krokowego. W szczególności dotyczy to wysokiej ekspozycji na pestycydy i kadm [1, 3]. Długotrwałe oddziaływanie pestycydów chloroorganicznych (DDT, DDE, dieldrin, aldrin) może mieć wpływ na wzrost zachorowań [9]. Wiele z nich oddziałuje na receptory estrogenowe, co zaburza gospodarkę hormonalną organizmu. Podobne oddziaływanie na organizm zaobserwowano w przypadku kadmu – w badaniach stwierdzono korelację między stężeniem kadmu we krwi a zaawansowaniem klinicznym raka prostaty [9].

Aktywność seksualna

Jednym z czynników ochronnych, zmniejszających ryzyko zachorowania jest wysoka aktywność seksualna zrozumiana jako ilość ejakulacji w miesiącu – im większa liczba ejakulacji, tym mniejsze ryzyko wystąpienia raka gruczołu krokowego. Prospektywne badanie z długoterminowymi obserwacjami przeprowadzone przez naukowców z Harvardu wykazało, że ryzyko raka stercza było o 20% niższe u mężczyzn, którzy ejakulowali przynajmniej 21 razy w miesiącu w porównaniu do mężczyzn, którzy mieli wytryski tylko 4–7 razy [10]. Jednocześnie bez znaczenia była przyczyna wytrysku (masturbacja, polucja czy stosunek seksualny).

[1] DeVita VT, Lawrence TS, Rosenberg SA. Devita, Hellman, and Rosenberg's cancer : principles and practice of oncology. Twelfth edition. Philadelphia: Wolters Kluwer; 2023. 
[2] Wojciechowska U, Barańska K, Miklewska M, Didkowska JA. Cancer incidence and mortality in Poland in 2020. Nowotwory. Journal of Oncology 2023;73(3):129-145. DOI: https://doi.org/10.5603/NJO.2023.0026
[3] EAU Guidelines. Edn. presented at the EAU Annual Congress Paris 2024. ISBN 978-94-92671-23-3.
[4] Allott EH, Masko EM, Freedland SJ. Obesity and prostate cancer: weighing the evidence. European urology. 2013 May 1;63(5):800-9.
[5] Aref AT, Vincent AD, O’Callaghan ME, Martin SA, Sutherland PD, Hoy AJ, Butler LM, Wittert GA. The inverse relationship between prostate specific antigen (PSA) and obesity. Endocrine-related cancer. 2018 Nov 1;25(11):933-41.
[6] Wilson KM, Shui IM, Mucci LA, Giovannucci E. Calcium and phosphorus intake and prostate cancer risk: a 24-y follow-up study. Am J Clin Nutr. 2015 Jan;101(1):173-83.
[7] Leitzmann MF, Rohrmann S. Risk factors for the onset of prostatic cancer: age, location, and behavioral correlates. Clinical epidemiology. 2012 Jan 5:1-1.
[8] Wysocki P, Chłosta P, Antoniewicz A, Chrzan R, Czech AK, Dobruch J, Gronostaj K, Krzakowski M, Kucharz J, Małecki K, Milecki P. Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w raku gruczołu krokowego—stanowisko Polskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej i Polskiego Towarzystwa Urologicznego. Onkologia w Praktyce Klinicznej-Edukacja. 2024;10(1):1-72.
[9] Guzik A, Sawicka E, Długosz A. Rola estrogenów i czynników środowiskowych w raku prostaty. Chemia Toksykologiczna. 2014;47(1):57–63.[10] Rider JR, Wilson KM, Sinnott JA, Kelly RS, Mucci LA, Giovannucci EL. Ejaculation frequency and risk of prostate cancer: updated results with an additional decade of follow-up. European urology. 2016 Dec 1;70(6):974-82.