Czynniki ryzyka

    Data aktualizacji: 2024-09-05

    Nie określono jednoznacznie czynnika etiologicznego odpowiadającego za rozwój raka jajnika, jednak do znanych czynników ryzyka należą wiek (powyżej 50. roku życia) oraz wystąpienie raka jajnika w rodzinie [1]. Chociaż większość przypadków nie ma podłoża genetycznego, to znanych jest kilka mutacji genetycznych, które są silnie powiązane z tą chorobą [1, 2]:

    • nosicielstwo mutacji genów BRCA1 i BRCA2 (dotyczy to 16–20% wszystkich przypadków raka jajnika),
    • inne zespoły dziedzicznego raka piersi i jajnika,
    • dziedziczny niepolipowaty rak jelita grubego (zespół Lyncha) w wywiadzie rodzinnym.

    Badania wskazują, że ryzyko zachorowania wzrasta wraz z liczbą owulacji przebytych w ciągu życia, dlatego istotny wpływ mają czynniki związane z większą ekspozycją na działanie estrogenów [1, 2, 3]:

    • nieprzebycie ciąży lub bezpłodność,
    • wczesne wystąpienie pierwszej miesiączki lub późne pojawienie się menopauzy,
    • stosowanie hormonalnej terapii zastępczej (całkowite ryzyko wystąpienia raka jajnika jest niskie i dotyczy tylko wybranych typów histologicznych [1]). 


    W związku z powyższym uważa się, że czynniki związane z hamowaniem owulacji zmniejszają ryzyko choroby, w tym m.in. przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych, okluzja (niedrożność) jajowodów, wycięcie macicy, jajników i jajowodów, a także większa liczba porodów i karmienie piersią [3].
     

     

    Czynniki ochronne w raku jajnika to spożycie fawonoidów, ekspozycja na słońce, długi sen, metformina oraz czynniki reprodukcyjne ograniczające ilość owulacji, m.in. środki antykoncepcyjne, usunięcie macicy.
    Czynniki zwiększające ryzyko raka jajnika: wiek, otyłość, spożycie produktów odzwierzęcych, cukrzyca, palenie, menopauza, HTZ, bezpłodność oraz choroby układu rodnego.

    Wśród pozostałych czynników mogących zwiększać ryzyko rozwoju raka jajnika wskazywane są czynniki chorobowe, środowiskowe i etniczne [4]. Wśród czynników chorobowych wskazuje się zapalenie narządów miednicy mniejszej, endometriozę oraz zespół policystycznych jajników. Jednocześnie, ze względu na wyższy odsetek zachorowań w krajach rozwiniętych, coraz większą wagę przypisuje się czynnikom środowiskowym, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju raka jajnika, takim jak palenie papierosów, nadwaga lub nieprawidłowa dieta [1, 2]. Należy jednocześnie zwrócić uwagę na potencjalny wpływ pochodzenia etnicznego – w Stanach Zjednoczonych częstość zachorowań jest o 52% większa wśród kobiet rasy kaukaskiej niż w przypadku kobiet pochodzenia afroamerykańskiego [1, 4].

     

     

    [1] Abeloff MD, Niederhuber JE, Armitage JO, Doroshow JH, Kastan MB, Tepper JE. Abeloff's clinical oncology. 6th ed. Elsevier. 2014.
    [2] National Comprehensive Cancer Network. Ovarian Cancer Including Fallopian Tube Cancer and Primary Peritoneal Cancer. Poland Edition (Version 5.2022) [Internet]. 2022 [20.03.2024]. https://nio.gov.pl/wp-content/uploads/2024/01/Wytyczne-postepowania-diagnostyczno-terapeutycznego-u-chorych-na-raka-jajnika-adaptacja-NCCN.pdf
    [3] Basta A, Bidziński M, Bieńkiewicz A, Blecharz P, Bodnar L, Jach R, Knapp P, Kojs Z, Kotarski J, Markowska J, Misiek M. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej dotyczące diagnostyki i leczenia raka jajnika. Current Gynecologic Oncology. 2017;15(1):5-23.
    [4] Jelovac D, Armstrong DK. Najnowsze osiągnięcia w rozpoznawaniu i leczeniu chorych na raka jajnika. CA Cancer J Clin. 2011;61:183-203.