Diagnostyka

Diagnostyka raka jajnika stanowi jedno z wyzwań współczesnej medycyny. Skąpe i niespecyficzne objawy we wczesnych etapach rozwoju choroby, sprawiają, że około 70% chorych zostaje zdiagnozowanych w zaawansowanym stadium choroby (stopień III lub IV). 

Dlatego też szczególną uwagę należy zwrócić na dolegliwości ze strony układu pokarmowego — u większości chorych ponad rok przed rozpoznaniem nowotworu występują niespecyficzne objawy ze strony układu pokarmowego, m.in. ból, wzdęcia, zaparcia.

Ultrasonografia przezpochwowa i marker CA125 – podstawowe narzędzia diagnostyczne

W diagnostyce guzów jajnika kluczową rolę odgrywają badania obrazowe i oznaczenie markerów nowotworowych. Badaniem z wyboru w przypadku podejrzenia zmian obejmujących przydatki jest ultrasonografia przezpochwowa. W przypadku raka jajnika wykazuje ono podobną czułość i swoistość diagnostyczną do innych badań obrazowych. Dodatkowo wykonywane jest oznaczenie antygenu CA125, którego stężenie pozwala na rozpoznanie oraz stanowi czynnik predykcyjny w leczeniu raka jajnika. Marker ten nie występuje w komórkach nabłonka prawidłowych jajników, a podwyższenie jego stężenia powyżej 35 IU/ml obserwuje się u 50–90% chorych. Należy jednak zaznaczyć, że poziom CA125 jest zależny od wielu innych czynników, w tym od cyklu hormonalnego, endometriozy, zapalenia wątroby czy nowotworów złośliwych innych narządów, np. płuc. Z tego względu badanie to zazwyczaj jest łączone z innymi narzędziami diagnostycznymi.

Algorytmy predykcyjne – pomoc w ocenie ryzyka nowotworu

Ponieważ możliwości praktycznego wykorzystania obu badań na początku choroby (I lub II stopień zaawansowania) jest ograniczona, czasami stosowane są różnego rodzaju algorytmy predykcyjne. Wykorzystują one wyniki badań i charakterystykę pacjentki w ocenie potencjalnej złośliwości wykrytych zmian. Ich głównym zadaniem jest ograniczenie liczby i rozległości przeprowadzanych zabiegów operacyjnych, jednak ich wykorzystanie nie jest zalecane przez wytyczne, ponieważ w przypadku podejrzanych zmian zabieg chirurgiczny w przeważającej liczbie przypadków wiąże się z poprawą przeżycia.

Diagnostyka pogłębiona — jak ostatecznie rozpoznaje się raka jajnika?

Rozpoznanie raka jajnika zawsze jest stawiane na podstawie patomorfologicznej oceny materiału biologicznego, który pobierany jest w czasie pierwotnego zabiegu operacyjnego. W wyjątkowych sytuacjach możliwe jest wykorzystanie w tym celu materiału uzyskanego z biopsji płynu z jamy otrzewnej, węzłów chłonnych lub zmian przerzutowych.

Blisko 80% nowych przypadków raka jajnika
jest rozpoznawanych w trzecim i czwartym stopniu zaawansowania ze względu na brak specyficznych objawów.

Do oceny zaawansowania choroby i podjęcia decyzji dotyczących dalszego postępowania, wykorzystuje się dodatkowe badania obrazowe z wykorzystaniem kontrastu: tomografię komputerową (TK), rezonans magnetyczny (MRI), pozytonową tomografię emisyjną (PET).

[1] Abeloff MD, Niederhuber JE, Armitage JO, Doroshow JH, Kastan MB, Tepper JE. Abeloff's clinical oncology. 6th ed. Elsevier. 2014.
[2] Basta A, Bidziński M, Bieńkiewicz A, Blecharz P, Bodnar L, Jach R, Knapp P, Kojs Z, Kotarski J, Markowska J, Misiek M. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej dotyczące diagnostyki i leczenia raka jajnika. Current Gynecologic Oncology. 2017;15(1):5-23.
[3] National Comprehensive Cancer Network. Ovarian Cancer Including Fallopian Tube Cancer and Primary Peritoneal Cancer. Poland Edition (Version 5.2022) [Internet]. 2022 [20.03.2024]. https://nio.gov.pl/wp-content/uploads/2024/01/Wytyczne-postepowania-diagnostyczno-terapeutycznego-u-chorych-na-raka-jajnika-adaptacja-NCCN.pdf
[4] Ohler A, Pawłowski M, Dudziak M, Sznurkowski JJ. The new FIGO staging system and the review of current methods of detection of ovarian cancer. Onkol Radioter. 2015;32:9-18.