Etiologia

Nie do końca wiadomo, dlaczego u niektórych kobiet rozwija się rak jajnika. Naukowcy mają jednak kilka teorii i dobrze znają czynniki, które mogą zwiększać ryzyko zachorowania. W tym tekście przeczytasz, co może wpływać na rozwój tej choroby — zarówno jeśli chodzi o geny, wiek i hormony, jak i styl życia czy środowisko.

Co może powodować raka jajnika?

Dokładna przyczyna powstania raka jajnika nie jest znana, za to istnieje kilka teorii dotyczących przyczyn choroby. Do znanych czynników ryzyka należą wiek (powyżej 50. roku życia) oraz wystąpienie raka jajnika w rodzinie. Chociaż większość przypadków nie ma podłoża genetycznego, to znanych jest kilka mutacji genetycznych, które są silnie powiązane z tą chorobą: 

• nosicielstwo mutacji genów BRCA1 i BRCA2 (dotyczy to 16–20% wszystkich przypadków raka jajnika),
• inne zespoły dziedzicznego raka piersi i jajnika,
• dziedziczny niepolipowaty rak jelita grubego (zespół Lyncha) w wywiadzie rodzinnym.

Jak hormony wpływają na ryzyko choroby?

Wśród innych przyczyn wymienia się tzw. „teorię nieprzerwanej owulacji”, która zakłada, że nowotwór jest wynikiem mikrouszkodzeń nabłonka jajnika wywołanych hormonami związanymi z powtarzającym się cyklem owulacyjnym. Badania wskazują, że ryzyko zachorowania wzrasta wraz z liczbą owulacji przebytych w ciągu życia, dlatego istotny wpływ mają czynniki związane z większą ekspozycją na działanie estrogenów:

• nieprzebycie ciąży lub bezpłodność,
• wczesne wystąpienie pierwszej miesiączki lub późne pojawienie się menopauzy,
• stosowanie hormonalnej terapii zastępczej (całkowite ryzyko wystąpienia raka jajnika jest niskie i dotyczy tylko wybranych typów histologicznych).

W związku z powyższym uważa się, że czynniki związane z hamowaniem owulacji zmniejszają ryzyko choroby, w tym m.in. przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych, okluzja (niedrożność) jajowodów, wycięcie macicy, jajników i jajowodów, a także większa liczba porodów i karmienie piersią.

Wpływ mutacji genetycznych na wystapienie raka jajnika
 

Jakie inne czynniki mają znaczenie?

Wśród pozostałych czynników mogących zwiększać ryzyko rozwoju raka jajnika wskazywane są czynniki chorobowe, środowiskowe i etniczne. Wśród czynników chorobowych wskazuje się zapalenie narządów miednicy mniejszej, endometriozę oraz zespół policystycznych jajników. Jednocześnie, ze względu na wyższy odsetek zachorowań w krajach rozwiniętych, coraz większą wagę przypisuje się czynnikom środowiskowym, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju raka jajnika, takim jak palenie papierosów, nadwaga lub nieprawidłowa dieta. Należy jednocześnie zwrócić uwagę na potencjalny wpływ pochodzenia etnicznego — w Stanach Zjednoczonych częstość zachorowań jest o 52% większa wśród kobiet rasy kaukaskiej niż w przypadku kobiet pochodzenia afroamerykańskiego.

[1] Abeloff MD, Niederhuber JE, Armitage JO, Doroshow JH, Kastan MB, Tepper JE. Abeloff's clinical oncology. 6th ed. Elsevier. 2014.
[2] Basta A, Bidziński M, Bieńkiewicz A, Blecharz P, Bodnar L, Jach R, Knapp P, Kojs Z, Kotarski J, Markowska J, Misiek M. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej dotyczące diagnostyki i leczenia raka jajnika. Current Gynecologic Oncology. 2017;15(1):5-23.
[3] Jelovac D, Armstrong DK. Najnowsze osiągnięcia w rozpoznawaniu i leczeniu chorych na raka jajnika. CA Cancer J Clin. 2011;61:183-203.
[4] National Comprehensive Cancer Network. Ovarian Cancer Including Fallopian Tube Cancer and Primary Peritoneal Cancer. Poland Edition (Version 5.2022) [Internet]. 2022 [20.03.2024]. https://nio.gov.pl/wp-content/uploads/2024/01/Wytyczne-postepowania-diagnostyczno-terapeutycznego-u-chorych-na-raka-jajnika-adaptacja-NCCN.pdf