Diagnostyka

    Data aktualizacji: 2025-02-21

    Większość pacjentów z rakiem odbytu jest diagnozowanych w stadium miejscowego zaawansowania.

    Około 41% pacjentów prezentuje chorobę we wczesnym stadium, bez zajęcia węzłów chłonnych, u około 36% obecne jest naciekanie na okoliczne węzły chłonne okoliczne lub na sąsiednie narządy, natomiast około 14% ma odległe przerzuty.

    Diagnostyka wstępna

    Diagnostyka wstępna raka odbytu polega na ocenie objawów i wykonaniu podstawowych badań fizykalnych oraz endoskopowych. Celem jest potwierdzenie obecności zmiany nowotworowej i określenie, czy konieczne są dalsze, pogłębione badania.

     

    44% chorych jest diagnozowanych z rakiem odbytu zanim doszło do zajęcia węzłów chłonnych (stopień I i II), 39% rozpoznań jest stawianych, gdy doszło do zajęcia okolicznych węzłów chłonnych lub narządów (stopień III), a 17% — w momencie wystąpienia przerzutów odległych (stopień IV).

     

    Badanie fizykalne – pierwszy krok do rozpoznania

    Przy podejrzeniu raka odbytu niezwykle istotnym pierwszym etapem diagnostyki jest badanie fizykalne. Podstawnym badaniem jest badanie per rectum (przez odbyt), które obejmuje stwierdzenie obecności guza, ocenę objętości i odległości jego dolnej i górnej granicy od brzegu odbytu, a także długości zajęcia odbytnicy powyżej górnego brzegu kanału odbytu. U kobiet dodatkowo wykonuje się badanie per vaginam (przez pochwę) oraz badanie dwuręczne (per rectum i per vaginam), które pozwalają na ocenę przegrody odbytniczo-pochwowej i stanu błony śluzowej pochwy. Jeśli doszło do jej zajęcia, istnieje ryzyko powstania przetoki odbytniczo-pochwowej w trakcie lub po zakończeniu leczenia. Badanie fizykalne obejmuje dodatkowo ocenę węzłów chłonnych w celu stwierdzenia, czy doszło do rozprzestrzenianie się choroby. A jeśli istnieją jakiekolwiek wątpliwości co do obecności przerzutów, należy przeprowadzić biopsję aspiracyjną, polegającą na pobraniu komórek z podejrzanej zmiany za pomocą wprowadzonej przez skórę igły w celu potwierdzenia obecności komórek nowotworowych (lub ich braku) w badaniu patomorfologicznym.

    Znaczenie badań endoskopowych i histopatologicznych

    Kolejnym krokiem jest wykonanie badania endoskopowego z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego. Preferowana jest anoskopia, czyli badanie endoskopowe pozwalające na ocenę błony śluzowej kanału odbytu oraz końcowego odcinka odbytnicy. To szybkie i bezbolesne badanie, które pozwala ona na zobrazowanie końcowego fragmentu przewodu pokarmowego (około 10 cm) bez konieczności wcześniejszego przygotowania pacjenta i można ją wykonać w trybie ambulatoryjnym. W sytuacji, gdy objawy raka odbytu wymagają różnicowania z rakiem jelita grubego (np. krwawienie odbytnicze, zmiany w rytmie wypróżnień, ból i wzdęcia), konieczna jest bardziej rozległa ocena endoskopowa (tj. kolonoskopia, czyli badanie całego jelita grubego, albo sigmoidoskopia, która pozwala monitorować tylko końcowy odcinek jelita grubego). Ostateczne rozpoznanie raka odbytu możliwe jest wyłącznie na podstawie wyników badania histopatologicznego materiału pobranego podczas badania endoskopowego.

     

    Ścieżka diagnostyczna w raku odbytu obejmuje: badanie fizykalne (per rectum oraz węzłów w chłonnych), badanie endoskopowe (anoskopia lub kolonoskopia), badanie histopatologiczne będące podstawę do postawienia rozpoznania, a także badania obrazowe (TK i MR), a u kobiet również badanie ginekologiczne z cytologią.

     

    Diagnostyka pogłębiona — ocena zaawansowania choroby

    Na etapie diagnostyki pogłębionej konieczne jest określenie stopnia zaawansowania nowotworu i wykonanie badań, które określą optymalny sposób leczenia. Ocena stopnia zaawansowania choroby dokonywana jest w oparciu o informacje dotyczące rozmiaru guza, zajęcia węzłów chłonnych i ewentualnej obecności przerzutów. Obejmuje przede wszystkim badania obrazowe: 

    • rezonans magnetyczny (MR) miednicy oraz
    • tomografię komputerową (TK) jamy brzusznej i klatki piersiowej. 

    Pierwsze z nich pozwala na dokładne zobrazowanie samego guza, określenie jego położenia i wielkości, co jest niezbędna do zaplanowania radioterapii. Natomiast drugie, obejmując całą jamę brzuszną i klatkę piersiową, stanowi podstawę do stwierdzenia obecności ewentualnych przerzutów.
    Dodatkowo u kobiet zaleca się też badanie ginekologiczne wraz z cytologią w celu oceny, czy nie ma współistniejącego raka szyjki macicy. 

     

     

    [1] Wojciechowska U, Barańska K, Miklewska M, Didkowska JA. Cancer incidence and mortality in Poland in 2020. Nowotwory. Journal of Oncology 2023;73(3):129–145. DOI: https://doi.org/10.5603/NJO.2023.0026 
    [2] National Comprehensive Cancer Network. Anal Carcinoma (Version 1.2024) [Internet]. 2024 [2.10.2024]. https://www.nccn.org/professionals/physician_gls/pdf/anal.pdf 
    [3] DeVita VT, Lawrence TS, Rosenberg SA. Devita, Hellman, and Rosenberg's cancer : principles and practice of oncology. Twelfth edition. Philadelphia: Wolters Kluwer; 2023.