Etiologia i czynniki ryzyka

Rak odbytu to rzadki nowotwór, który charakteryzuje się większym podobieństwem do nowotworów narządów płciowych niż przewodu pokarmowego. Najczęściej choroba rozwija się w wyniku zakażenia wirusem HPV – tego samego, który może wywołać raka szyjki macicy. 

W tym tekście znajdziesz najważniejsze informacje na temat czynników ryzyka rozwoju raka odbytu oraz dowiesz się, kto jest najbardziej narażony na zachorowanie 

HPV – główna przyczyna raka odbytu

Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) stwierdza się u zdecydowanej większości chorych na raka odbytu — nawet 90% wszystkich przypadków jest zależnych od infekcji wirusem HPV — co czyni go głównym czynnikiem ryzyka rozwoju choroby. Najczęściej występuje typ 16 (około 75% przypadków, rzadziej typ 18 (tylko około 10%). Co istotne, blisko 80% nowotworów złośliwych odbytu związanych jest z zakażeniem więcej niż jednym typem wirusa HPV.

Jak można się zarazić HPV?

Wszystkie zachowania, które niosą ryzyko zakażenia wirusem HPV, mogą również podnosić prawdopodobieństwo wystąpienia raka odbytu w przyszłości. Wirus HPV przenosi się przede wszystkim przez kontakt skórny lub błon śluzowych z zakażonym miejscem, również z krwią i śliną, dlatego do zakażenia może dojść m.in. poprzez:

• dotykanie zakażonych miejsc,
• stosunek seksualny (pochwowy, analny lub oralny),
• ciążę i poród, podczas których może dojść do zakażenia dziecka.

Należy nadmienić, że ryzyko zakażenia wzrasta szczególnie w przypadku wczesnego rozpoczęcia życia seksualnego oraz dużej liczby partnerów lub partnerek seksualnych. Ponad połowa populacji aktywnej seksualnie jest narażona na ryzyko zakażenia wirusem HPV co najmniej raz w życiu. Pomimo ich rozpowszechnienia, w większości przypadków zakażenia te są przemijające. 

Inne czynniki ryzyka

Wśród pozostałych czynników zwiększających prawdopodobieństwo zachorowania wskazać należy:

• zakażenie wirusem ludzkiego niedoboru odporności (HIV), które wiąże się z 19-krotnie wyższym ryzykiem zachorowania na raka odbytu,
• dużą liczbę partnerów seksualnych w ciągu życia,
• stosunek analny receptywny,
• palenie tytoniu,
• niską aktywność fizyczną,
• leczenie immunosupresyjne po przeszczepie narządów,
• przebyty nowotwór narządów płciowych (w szczególności związany z zakażeniem wirusem HPV),
• choroby autoimmunologiczne,
• obecność niezłośliwych zmian w obrębie odbytu (brodawek narządów płciowych, kłykcin kończystych).

Kto jest najbardziej narażony?

Ryzyko zachorowania na raka odbytu rośnie też wraz z wiekiem — najwięcej przypadków występuje po 60. roku życia. Statystyki pokazują również, że choroba ponad dwa razy częściej dotyka kobiet niż mężczyzn.
 

[1] DeVita VT, Lawrence TS, Rosenberg SA. Devita, Hellman, and Rosenberg's cancer : principles and practice of oncology. Twelfth edition. Philadelphia: Wolters Kluwer; 2023. 
[2] Petca A, Borislavschi A, Zvanca ME, Petca RC, Sandru F, Dumitrascu MC. Non-sexual HPV transmission and role of vaccination for a better future (Review). Exp Ther Med. 2020 Dec;20(6):186 
[3] Wojciechowska U, Barańska K, Miklewska M, Didkowska JA. Cancer incidence and mortality in Poland in 2020. Nowotwory. Journal of Oncology 2023;73(3):129-145. DOI: https://doi.org/10.5603/NJO.2023.0026 
[4] Socha, J., & Bujko, K. (2020). Rak kanału i rak brzegu odbytu. Onkologia w Praktyce Klinicznej-Edukacja, 6(6), 438-444. 
[5] National Comprehensive Cancer Network. Anal Carcinoma (Version 1.2024) [Internet]. 2024 [2.10.2024]. https://www.nccn.org/professionals/physician_gls/pdf/anal.pdf 
[6] Rao, S., Guren, M. G., Khan, K., Brown, G., Renehan, A. G., Steigen, S. E., ... & Arnold, D. (2021). Anal cancer: ESMO Clinical Practice Guidelines for diagnosis, treatment and follow-up?. Annals of Oncology, 32(9), 1087-1100.