Metody zapobiegania

    Data aktualizacji: 2025-02-21

    Rak odbytu to choroba nowotworowa, której głównym czynnikiem ryzyka jest zakażenie wirusami HPV i HIV. Dlatego zapobieganie tym infekcjom to najważniejszy element profilaktyki raka odbytu. 

    W tym tekście znajdziesz informacje o tym jak ograniczyć ryzyko zakażenia HPV i HIV, na czym polegają szczepienia przeciwko HPV, komu są one zalecane i jak działają dostępne szczepionki.

    Ograniczenie ryzyka zakażeń

    Ponieważ zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) i wirusem nabytego niedoboru odporności (HIV) znacząco zwiększa ryzyko zachorowania na raka odbytu, profilaktyka skupia się na redukcji ryzyka infekcji. Kluczowe jest unikanie ryzykownych zachowań, w tym: niepodejmowanie współżycia seksualnego bez zabezpieczenia, ograniczenie ilości partnerów seksualnych, czy unikanie kontaktu z materiałem potencjalnie zakaźnym (krwią, spermą, preejakulatem i wydzieliną z pochwy). 

    Więcej informacji o profilaktyce zakażeń HIV można znaleźć na stronie pacjent.gov.pl 

     

    Zachowania pozwalające zapobiegać zakażeniom HIV i HPV: rezygnacja z ryzykownego współżycia seksualnego, ograniczenie ilość partnerów seksualnych oraz unikanie kontaktu z materiałem potencjalnie zakaźnym (krwią, spermą, preejakulatem i wydzieliną z pochwy).

     

    Szczepienia przeciwko HPV

    Zdecydowana większość przypadków raka odbytu ma związek z wirusem HPV – głównie typem 16 i w mniejszym stopniu typem 18, dlatego uważa się go za główny czynnik ryzyka rozwoju choroby. Jednak współcześnie dostępne szczepionki są niezwykle skuteczną formą zapobiegania zakażeniom.
    W Polsce szczepionki przeciwko HPV są dostępne w ramach Powszechnego programu szczepień przeciwko HPV, który oferuje bezpłatny dostęp do dwóch produktów: 2-walentanej szczepionki Cervarix i 9-walentnej szczepionki Gardasil 9. Oba produkty podawane są w schemacie 2-dawkowym, gdzie druga dawka powinna zostać podana nie wcześniej niż po 6 miesiącach i nie później niż 12 miesięcy od podania pierwszej dawki. Program nie przewiduje realizacji szczepienia w schemacie trzydawkowym, niezależnie od terminów szczepień planowanych indywidualnie lub wskazań medycznych.

    Szczepionki dostępne w ramach Powszechnego programu szczepień przeciwko HPV 
      Szczepionka 2-walentna Szczepionka 9-walentna
    Nazwa handlowa Cervarix Gardasil 9
    Skład szczepionki - typ wirusa HPV 16, 18 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58
    Minimalny wiek od 9 r.ż. od 9 r.ż.
    Płeć Kobiety Obie płcie
    Wskazania do zastosowania

    Profilaktyka:

    • zmian przednowotworowych narządów płciowych (szyjki macicy, sromu, pochwy) i odbytu
    • raka szyjki macicy i raka odbytu związanych przyczynowo z określonymi onkogennymi typami HPV 

    Profilaktyka:

    • zmian przednowotworowych oraz raka szyjki macicy, sromu, pochwy i odbytu wywoływanych przez szczepionkowe typy HPV
    • brodawek narządów płciowych (kłykciny kończyste) wywoływanych przez określone typy HPV 
    Schemat szczepienia

    W wieku 9–14 lat: 2 dawki po 0,5 ml w schemacie 0, 5–13 mies. 

    W wieku >15 lat: 3 dawki po 0,5 ml w schemacie 0, 1, 6 mies. 

    W wieku 9–14 lat: 2 dawki po 0,5 ml w schemacie 0, 5–13 mies. lub 3 dawki w schemacie 0, 2, 6 mies. 

    W wieku >15 lat: 3 dawki po 0,5 ml w schemacie 0, 2, 6 mies. 

     

    Dla kogo są szczepionki?

    Chociaż oba produkty zostały zarejestrowane do stosowania od 9. roku życia, to grupą, która uzyska największe korzyści z uczestnictwa w programach populacyjnych szczepień profilaktycznych są osoby w wieku pomiędzy 12. a 13. rokiem życia. Dodatkowo Amerykański Komitet Doradczy ds. Szczepień (ACIP) rekomenduje również szczepienie osób do 26. r.ż., które wcześniej nie były zaszczepione. Aktywni seksualnie dorośli powyżej 26. r.ż. również mogą odnieść korzyści ze szczepienia, jednak w ich przypadku decyzja powinna być podejmowana indywidualnie. W badaniach wykazano bezpieczeństwo i produkcję przeciwciał u kobiet w wieku do 45 lat (Gardasil) i 55 lat (Cervarix). Jednak nie ma wystarczających dowodów na ich skuteczność w tej grupie wiekowej, ze względu na wysokie prawdopodobieństwo istniejącego zakażenia lub odporność nabytą w wyniku jego przebycia. W przypadku osoby zakażonej, szczepienie nie ma wpływu na przebieg infekcji – nie pogorszy jej przebiegu, ale też nie działa leczniczo.

    Powszechny program szczepień w Polsce

    Powszechny program szczepień przeciwko HPV realizowany w Polsce skierowany jest do dziewcząt i chłopców, którzy ukończyli 9. rok życia, do ukończenia 14. roku życia, tj. od dnia 9. urodzin, do dnia poprzedzającego 14. urodziny. Szczepienia są dobrowolne, a decyzja o szczepieniu podejmowana jest indywidualnie, po ocenie korzyści i ryzyka dokonanej przez lekarza.

    Więcej informacji na temat szczepień przeciwko HPV

    Więcej informacji na temat szczepień przeciwko HPV dostępnych jest na stronie Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego. A szczegółowe informacje na temat powszechnego programu szczepień przeciwko HPV oraz mapa punktów szczepień dostępnych jest na stronie Ministerstwa Zdrowia.

    Informacje o szczepieniach

    Program i mapa szczepień 

     

    [1] Ellingson MK, Sheikha H, Nyhan K, Oliveira CR, Niccolai LM. Human papillomavirus vaccine effectiveness by age at vaccination: A systematic review. Hum Vaccin Immunother. 2023;19(2):2239085. doi:10.1080/21645515.2023.2239085
    [2] Talarek E. Profilaktyka raka szyjki macicy – aktualne możliwości szczepień przeciwko HPV w Polsce [Internet]. Warszawa: Medical Tribune Polska; 2022 [19.06.2024]. https://podyplomie.pl/pediatria/37485,profilaktyka-raka-szyjki-macicy-aktualne-mozliwosci-szczepien-przeciwko-hpv-w-polsce
    [3] Meites E, Szilagyi PG, Chesson HW, Unger ER, Romero JR, Markowitz LE. Human Papillomavirus Vaccination for Adults: Updated Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2019;68:698–702. DOI: http://dx.doi.org/10.15585/mmwr.mm6832a3