Postępowanie po leczeniu

    Data aktualizacji: 2025-03-03

    Po zakończeniu leczenia raka odbytu bardzo ważne są regularne kontrole, które pozwalają wcześnie wykryć ewentualne nawroty choroby. 

    W tym tekście opisujemy, jak często i jakie badania kontrolne powinny być wykonywane, a także jak wygląda opieka po leczeniu – w tym rehabilitacja, fizjoterapia, wsparcie psychologiczne i odpowiednie żywienie. Te elementy są kluczowe, by pomóc pacjentowi wrócić do dobrej formy fizycznej i psychicznej.

    Jak wygląda kontrola po leczeniu raka odbytu?

    Rodzaj i częstotliwość wizyt kontrolnych powinna być planowana indywidualnie. Zazwyczaj po 8–12 tygodniach od zakończenia terapii ocenia się jej skuteczność poprzez badanie fizykalne per rectum (przez odbyt). W przypadku całkowitego wyleczenia, badania kontrolne wykonuje się przeważnie co 3–6 miesięcy przez okres pięciu lat. Ocenia się w nich zarówno odbyt, jak i okoliczne węzły chłonne. Ponieważ rak odbytu i szyjki macicy często mają tę samą przyczynę – zakażenie wirusem HPV – kobiety dodatkowo przechodzą co roku badanie ginekologiczne z cytologią. W zależności od stopnia zaawansowania choroby w momencie jej rozpoznania, konieczne mogą być dodatkowe kontrolne badania obrazowe. Przeważnie raz w roku wykonuje się rezonans magnetyczny miednicy, przez trzy lata od zakończenia leczenia. 

    Dodatkowe badania kontrolne mogą być zlecone u pacjentów po wyleczeniu wznowy miejscowej. Kontroluje się wtedy jamę brzuszną i klatkę piersiową, zazwyczaj wykonując tomografię komputerową, a sam odbyt bada się poprzez przeprowadzenie anoskopii.

     

    Badania kontrolne wykonane po zakończeniu leczenia raka odbytu
     

    Harmonogram badań kontrolnych po zakończeniu leczenia raka odbytu obejmuje: wywiad lekarski co 3–6 miesięcy przez 5 lat, badanie ginekologiczne raz do roku przez 5 lat, cytologię raz do roku przez 5 lat oraz rezonans magnetyczny raz do roku przez 3 lata.

     

    Rehabilitacja — dlaczego jest tak ważna?

    Podczas leczenia operacyjnego, niezależnie od metody (laparoskopowej czy klasycznej), dochodzi do urazów tkanek w obrębie brzucha. Przecięcie mięśni może wpływać na ich napięcie, a blizna pooperacyjna może ograniczać ruchomość. W związku z tym, kluczowe znaczenie ma odpowiednio dobrana terapia ruchowa, ukierunkowana na przywrócenie prawidłowej funkcji mięśni oraz fizjoterapia blizny. Pomocna wtedy jest konsultacja z fizjoterapeutą, który oceni stan pacjenta, dostosuje indywidualny plan rehabilitacji i będzie monitorować jego postępy, modyfikując terapię w miarę potrzeb. Rehabilitacji mogą wymagać też pacjenci, którzy nie byli operowani. Mogą u nich wystąpić ubytki funkcjonalne wynikające z zastosowania radioterapii lub neuropatie związane z leczeniem cytostatykami (chemioterapią) oraz ogólne osłabienie i spadek sprawności.

    Do równie ważnych aspektów opieki po leczeniu należy poradnictwo psychologiczne i wczesne wdrożenie leczenia przeciwdepresyjnego u chorych, którzy wymagają takiego leczenia.

     

    Żywienie po leczeniu — jak je dostosować?

    Rak odbytu, choć dotyczy końcowego odcinka przewodu pokarmowego wpływa na całe jego funkcjonowanie. Odpowiedni sposób żywienia jest ważny w każdej chorobie onkologicznej, ale szczególnie w przypadku nowotworów przewodu pokarmowego. Sama choroba, jak i zastosowane leczenie mogą upośledzać funkcje jelit i powodować wiele problemów w tym zakresie. Zalecenia żywieniowe, aby były skuteczne, powinny być dobrane indywidulanie — nie ma jednych zaleceń dietetycznych, które będą odpowiednie dla każdego pacjenta ani produktów spożywczych, z których każdy powinien zrezygnować. Dlatego zalecenia dietetyczne powinny uwzględniać:

    • rodzaj, stopień zaawansowania i lokalizacje raka odbytu,
    • zastosowane leczenie,
    • obecność lub brak stomii,
    • indywidualne tolerancje i ograniczenia żywieniowe,
    • inne choroby,
    • preferencje pacjenta.

     

    Odpowiednio dobrana dieta po leczeniu raka odbytu pozwala na: zmniejszenie problemów jelitowych, utrzymanie prawidłowej masy ciała oraz stanu odżywienia organizmu, a także zapobiega rozwojowi innych chorób oraz wspomaga ich leczenie.

     

    Dodoatkowo zależnie od nasilenia zaburzeń funkcji jelit, poza poradą dietetyczną niezbędna może być wizyta u lekarza gastroenterologa.

     

    [1] Szczeklik A, Gajewski P. Interna Szczeklika 2018, Medycyna Praktyczna, Kraków 2018
    [2] Wojciechowska U, Barańska K, Miklewska M, Didkowska JA. Cancer incidence and mortality in Poland in 2020. Nowotwory. Journal of Oncology 2023;73(3):129-145. DOI: https://doi.org/10.5603/NJO.2023.0026
    [3] National Comprehensive Cancer Network. Anal Carcinoma (Version 1.2024) [Internet]. 2024 [2.10.2024]. https://www.nccn.org/professionals/physician_gls/pdf/anal.pdf 
    [4] Filarecka, A., Kuczma, M., Biernacki, M., Sowa, M., Zegarski, W., & Fizycznego, W. Rehabilitacja pacjenta po chirurgicznym leczeniu raka jelita grubego-proponowane postępowanie. Badania i Rozwój Młodych Naukowców w Polsce, 86.