Leczenie

Plan leczenia raka szyjki macicy powinien być ustalany indywidualnie dla każdej pacjentki. Wybór postępowania jest zależny od stopnia zaawansowania choroby i ogólnego stanu zdrowia chorej, m.in. jej wieku, obciążeń innymi chorobami, wyników badań obrazowych oraz doświadczenia zespołu terapeutycznego.

Ogólną zasadą we wczesnych stadiach choroby jest zabieg chirurgiczny (oszczędzający lub radykalny), natomiast w przypadku miejscowo zaawansowanych zmian zalecanym postępowaniem jest radiochemioterapia. Jeśli stwierdza się obecność przerzutów odległych zaleca się leczenie systemowe.

Jak operacja pomaga w leczeniu raka szyjki macicy?

Podstawowym celem leczenia operacyjnego raka szyjki macicy jest usunięcie guza z odpowiednim marginesem tkanek. Leczenie chirurgiczne jest leczeniem z wyboru we wczesnych stadiach choroby, tj. w przypadku zmian inwazyjnych makroskopowo niewidocznych lub guzów makroskopowo widocznych, ale ograniczonych do szyjki macicy, i może ono obejmować od stopnia zaawansowanie i innych czynników ryzyka:

• konizację szyjki macicy,
• amputację szyjki macicy (trachelektomia),
• proste usunięcie macicy,
• radykalne usunięcie szyjki macicy (radykalna trachelektomia),
• histerektomię radykalną z limfadenektomią miedniczą/okołoaortalną.

Leczenie chirurgiczne jest preferowane u kobiet z wczesnym stadium zaawansowania, kiedy nowotwór jest ograniczony do szyjki macicy.

Wykonywanie operacji w przypadkach bardziej zaawansowanych wymaga stosowania uzupełniającej radioterapii. Jednak łączenie tych metod nie poprawia wyników leczenia, a za to wiąże się z większą liczbą powikłań i gorszą jakością życia. Dlatego w przypadku raka wychodzącego poza szyjkę macicy leczenie operacyjne nie jest zalecane. U pacjentek młodych możliwe jest oszczędzenie jajników, dzięki czemu utrzymana zostaje funkcja hormonalna. Wpływa to korzystnie na jakość życia, zmniejsza ryzyko osteoporozy oraz chorób sercowo-naczyniowych przy niezmienionym rokowaniu onkologicznym.

Co robić, gdy rak jest bardziej zaawansowany? Rola radioterapii

Radykalną radioterapię, również w połączeniu z chemioterapią,  w raku szyjki macicy stosuje się jako metodę samodzielną lub po leczeniu operacyjnym. We wczesnych stadiach choroby zastosowanie radioterapii jako jedynego leczenia należy rozważyć u chorych, które nie kwalifikują się do chirurgii ze względu na stan ogólny lub u których, ze względu na obecność czynników ryzyka, istnieje wysokie prawdopodobieństwo leczenia adjuwantowego. Radioterapia pooperacyjna wskazana jest w przypadku nacieku w linii cięcia chirurgicznego lub stwierdzenia przerzutów w węzłach chłonnych.

Pojedynczy zabieg radioterapii trwa krótko, ale wymaga od kilku do kilkudziesięciu powtórzeń. W zaawansowanym raku szyjki macicy radioterapia jest podstawową metodą leczenia. Obejmuje ona teleterapię (naświetlanie z pól zewnętrznych), brachyterapię dopochwową oraz chemioterapię jako radiouczulacz (radiochemioterapia). Przed rozpoczęciem napromieniania należy dążyć do wyleczenia stanów zapalnych miednicy, a w przypadku dużych torbieli w jajniku do ich usunięcia. Radioterapia może być również stosowana jako leczenie paliatywne w przypadku krwawień z dróg rodnych lub przerzutów odległych (np. do ośrodkowego układu nerwowego), którego celem jest zmniejszenie dolegliwości związanych z zaawansowanym nowotworem, poprawa jakości życia oraz wydłużenie życia.

Chemioterapia i immunoterapia – nowoczesne metody walki z rakiem

Terapia systemowa jest stosowana przede wszystkim u chorych na pierwotnie rozsianego raka szyjki macicy (z przerzutami odległymi) oraz w przypadku wystąpienia nieoperacyjnego nawrotu. Możliwości leczenia tych pacjentek są bardzo ograniczone, a jego podstawowym celem jest kontrolowanie lub opóźnienie wystąpienia objawów, poprawa jakości życia i przedłużenie przeżycia. Dostępne opcje chemioterapii obejmują wiele różnych leków, w tym terapie jedno-, dwu- i trzylekowe. W ostatnim czasie pojawiły się nowe metody leczenia z zastosowaniem immunoterapii, aktywującej układ odpornościowy chorego, które pozwalają na poprawę wyników leczenia i wydłużają czas przeżycia.  

Programy lekowe — jak pacjenci mogą dostać dostęp do nowoczesnych terapii

Obecnie immunoterapia stosowana w terapii raka szyjki macicy dostępna jest w Polsce w ramach programu lekowego B.159 Leczenie chorych na raka szyjki macicy (ICD-10: C53), który stanowi załącznik do obwieszczenia Ministra Zdrowia w sprawie wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych.

Programy lekowe — co warto wiedzieć?

Program lekowy to forma świadczenia zdrowotnego, która obejmuje leczenie pacjentów z wykorzystaniem innowacyjnych i kosztownych substancji czynnych, które nie są finansowane w ramach standardowych świadczeń gwarantowanych. Jego celem jest zapewnienie dostępu do nowoczesnych terapii dla pacjentów z poważnymi schorzeniami. Programy te są ściśle zdefiniowane i dotyczą określonych jednostek chorobowych oraz grup pacjentów, którzy spełniają kryteria kwalifikacji.

Każdy program lekowy zawiera szczegółowy opis, który obejmuje:

• kryteria kwalifikacji pacjenta do leczenia,
• kryteria wyłączenia z programu,
• schemat dawkowania leków oraz sposób ich podawania,
• wykaz badań diagnostycznych wykonywanych w momencie kwalifikacji do leczenia oraz w czasie jego monitorowania.

Pacjenci zakwalifikowani do programów lekowych mogą korzystać z leczenia bezpłatnie, a decyzję o ich kwalifikacji podejmuje lekarz w placówkach, które mają kontrakt na realizację tych programów.

Rokowanie — jakie są szanse na wyleczenie?

Rokowanie w raku szyjki macicy zależy przede wszystkim od zaawansowania choroby w momencie rozpoznania, zastosowanego leczenia oraz ogólnego stanu zdrowia pacjentki. Odsetek przeżyć pięcioletnich wynosi odpowiednio:

• w stopniu I bez zajęcia węzłów chłonnych – ponad 95%
• w stopniu I z zajęciem węzłów chłonnych – 40–70%
• w stopniu II – 60%
• w stopniu III – 45%
• w stopniu IV – poniżej 10%.

Odsetek 5-letnich przeżyć

Ze względu na złe rokowania w przypadku choroby zaawansowanej, prowadzone są prace nad nowymi metodami leczenia, takimi jak nowe terapie celowane czy szczepionki terapeutyczne. Mimo to, w celu uzyskania jak najlepszych wyników leczenia kluczowe jest przestrzeganie zaleceń dotyczących profilaktyki raka szyjki macicy, w szczególności regularnego udziału w badaniach przesiewowych.

[1] Abeloff MD, Niederhuber JE, Armitage JO, Doroshow JH, Kastan MB, Tepper JE. Abeloff's clinical oncology. 6th ed. Elsevier. 2014:1470-1490.
[2] Abraham J, Gulley JL, Allegra CJ, Ovid Technologies, Inc. Bethesda handbook of clinical oncology. 2nd ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. 2005.
[3] Bidziński, M. Diagnostyka i leczenie raka szyjki macicy. Ginekologia i położnictwo. 2007;4(6):9-17.
[4] Cancer Genome Atlas Research Network, Albert Einstein College of Medicine, Analytical Biological Services. Integrated genomic and molecular characterization of cervical cancer. Nature. 2017;543(7645):378-384. doi:10.1038/nature21386
[5] Garces, A.H.I. et al. Approach and Management of Cervical Cancer. In: De Mello, R., Mountzios, G., Tavares, Á. (eds) International Manual of Oncology Practice. Springer, Cham; 2019. https://doi-org.ezproxy.ub.gu.se/10.1007/978-3-030-16245-0_23
[6] National Comprehensive Cancer Network. Cervical Cancer. Poland Edition (Version 1.2021) [ Internet]. 2021 [21.01.2024]. https://nowa.nio.gov.pl/wp-content/uploads/2024/01/Wytyczne-postepowania-diagnostyczno-terapeutycznego-u-chorych-na-raka-szyjki-macicy.pdf
[7] Porras GO, Nogueda JC, Chacón AP. Chemotherapy and molecular therapy in cervical cancer. Reports of Practical Oncology and Radiotherapy. 2018;23(6):533-9.