Etiologia i czynniki ryzyka

Dokładna przyczyna powstawania raka pęcherza moczowego nie została jeszcze w pełni poznana, ale znane są czynniki zwiększające ryzyko zachorowania. Najważniejszym z nich jest palenie tytoniu, ale istotną rolę odgrywają także czynniki zawodowe i środowiskowe. 

Palenie tytoniu a rak pęcherza

Palenie tytoniu odpowiada nawet za 50-65% przypadków tego nowotworu wśród mężczyzn i 20-30% przypadków wśród kobiet. Ryzyko zachorowania rośnie wraz z liczbą wypalanych papierosów dziennie oraz długością trwania nałogu. U osób palących regularnie może być ono nawet 4-krotnie wyższe niż u osób niepalących. Wynika to z działania substancji rakotwórczych zawartych w dymie tytoniowym, które przedostają się do krwiobiegu, a następnie są filtrowane przez nerki i gromadzą się w moczu. Wysokie stężenie tych związków chemicznych może uszkadzać DNA komórek wyściełających pęcherz moczowy i prowadzić do rozwoju nowotworu. Palenie wpływa również na przebieg choroby - nowotwory u osób palących częściej mają agresywniejszy charakter i wiążą się z gorszym rokowaniem. Co istotne, również palenie bierne zwiększa ryzyko zachorowania, zwłaszcza gdy narażenie następuje w dzieciństwie (nawet 3-krotny wzrost ryzyka) lub w wieku dorosłym (około 2-krotny wzrost). 

Czynniki zawodowe i środowiskowe

Kolejnym czynnikiem ryzyka jest narażenie na działanie niektórych substancji chemicznych, zwłaszcza aromatycznych amin i ich pochodnych. Może ono odpowiadać za 10–25% przypadków zachorowań. Zwiększone ryzyko może dotyczyć osób pracujących m.in. w branżach: tekstylnej, gumowej, skórzanej, drukarskiej i chemicznej. Do grup zawodowych szczególnie narażonych należą: malarze, fryzjerzy, maszyniści, drukarze, strażacy i kierowcy (np. autobusów, taksówek czy ciężarówek), prawdopodobnie z powodu długotrwałej ekspozycji na opary farb, lakierów, olejów napędowych i innych toksyn środowiskowych. 

Inne czynniki ryzyka

Oprócz palenia tytoniu i narażenia zawodowego na substancje chemiczne, istnieje szereg innych czynników, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju raka pęcherza moczowego. Wśród nich są m.in. wady wrodzone obejmujące pęcherz moczowy, np. przewód omoczniowy (moczownik). Przed urodzeniem istnieje połączenie między pępkiem a pęcherzem moczowym poprzez tzw. przewód omoczniowy (moczownik). Jeśli część tego połączenia pozostanie po urodzeniu, może rozwinąć się w nowotwór. Jest to zazwyczaj gruczolakorak. Jest to jednak przypadek rzadki, stanowiący mniej niż 1% wszystkich nowotworów pęcherza moczowego. Inną, rzadką wadą wrodzoną, która znacznie zwiększa ryzyko zachorowania na raka pęcherza moczowego jest wynicowanie pęcherza moczowego. W przypadku wynicowania pęcherza moczowego zarówno pęcherz, jak i ściana jamy brzusznej przed pęcherzem nie zamykają się całkowicie podczas rozwoju płodowego i są ze sobą zrośnięte. Powoduje to odsłonięcie wewnętrznej wyściółki pęcherza moczowego na zewnątrz ciała. Operacja przeprowadzona wkrótce po urodzeniu może zamknąć pęcherz i ścianę jamy brzusznej (oraz naprawić inne powiązane wady), ale osoby, u których występuje ta choroba, mają większe ryzyko infekcji dróg moczowych i raka pęcherza moczowego. 

Czynniki genetyczne

Ryzyko raka pęcherza może być wyższe u osób, w których rodzinie występowały przypadki tego nowotworu. Powody mogą być różne. Może to być wynikiem narażenia członków rodziny na te same substancje rakotwórcze, np. te zawarte w dymie tytoniowym. Mogą oni również mieć dziedziczne zmiany w niektórych genach (takich jak GSTM1 i NAT2). Mutacje te utrudniają organizmowi rozkład niektórych toksyn, zwiększając ryzyko zachorowania. Tylko niewielka liczba osób dziedziczy zespół genetyczny, który zwiększa ryzyko zachorowania na raka pęcherza moczowego: mutacja genu retinoblastoma (RB1) może powodować raka oka u niemowląt, a także zwiększa ryzyko zachorowania na raka pęcherza moczowego; zespół Cowdena spowodowany mutacjami w genie PTEN, związany jest głównie z nowotworami piersi i tarczycy; zespół Lyncha związany głównie z rakiem jelita grubego i endometrium. 

Czynniki związane z leczeniem, stylem życia i demografią

Zwiększone ryzyko zachorowania na raka pęcherza moczowego występuje też u osób, które w przeszłości były poddawane radioterapii miednicy lub były leczone niektórymi lekami przeciwnowotworowymi, takimi jak cyklofosfamid lub ifosfamid, a także przyjmowały suplementy diety zawierające kwas arystolochowy (głównie zioła z rodziny Aristolochia), spożywały wodę z dużą zawartością arsenu, pestycydów, a także dużą ilość wody chlorowanej. 

Na wystąpienie raka płaskonabłonkowego pęcherza moczowego narażone są osoby, które mają przewlekłe stany zapalne pęcherza (w związku z tymi chorobami ściany pęcherza są drażnione). 

U osób, które przebyły nowotwór dowolnej części układu moczowego istnieje większe ryzyko, że nowotwór pojawi się w tym samym miejscu co poprzednio albo w innej części dróg moczowych. Dotyczy to również sytuacji, gdy pierwszy guz zostanie całkowicie usunięty.  Ponadto, ryzyko zachorowania na nowotwór pęcherza moczowego wzrasta wraz z wiekiem. Około 9 na 10 osób z tym nowotworem ma ponad 55 lat.